Lịch “làm việc” trong chuyến đi Về Nguồn này của chúng tôi kín mít cho đến tận ngày cuối cùng. Ngày 2/10 là ngày các trò đến thăm các thầy cô của mình: thầy Pushnhiac, thầy Arcadi, Bà Ngựa, Bà Mèo (Thầy Melnhic đã được các bạn khoa Sinh và HT Ngọc-Nguyệt đến thăm từ hôm trước)…, còn chúng tôi đến thăm các cô giáo của mình ở Nghĩa trang “Doina”, cách Kishinhop khoảng 20km.

Năm học dự bị, tôi học cô Lutmila Phranxevna, lớp tôi là lớp đầu tiên cô dạy sinh viên Việt Nam. Từ khi tốt nghiệp về nước năm 1974 tôi đã không có tin tức và liên hệ gì với cô cho đến năm ngoái, trong dịp gặp cô Irina, tôi mới được biết cô đã mất vì bệnh hiểm nghèo.

Thật may mắn cho chúng tôi (tôi, TuMC và Vân Thái – SV75), 11 h đêm hôm trước, thầy Arcadi đã liên lạc được với Olga – con gái cô Lutmila sau hơn 10 năm bặt tin tức và ngay lập tức chúng tôi đã được Olga liên hệ qua Huyền để hẹn đón chúng tôi đi thăm mộ cô vào sáng hôm sau. Đúng 9h sáng, hai mẹ con Olga và Dimca (cháu ngoại cô Lutmila) đã đợi chúng tôi dưới sảnh khách sạn. Vừa gặp nhau, chúng tôi đã ôm chầm lấy nhau như những người quen đã lâu, Olga gống mẹ như đúc nên vừa nhìn thấy Olga chúng tôi đã không thể nén lại được những dòng nước mắt, Olga cũng vậy. Cô Lutmila mất năm 2000 vì bệnh hiểm nghèo nhưng tất cả những tình cảm mà cô dành cho Việt Nam và các sinh viên của mình đã truyền sang cho con gái Olga. Olga cuống quýt hỏi tên từng người và nhớ ra ngay khi Tú giới thiệu tên mình, Olga liền đọc ngay: Mai Cẩm Tú.

Chúng tôi đi riêng một xe taxi theo sau xe của hai mẹ con Olga, lái xe taxi sau khi làm quen và  biết mục đích chuyến đi đã rất nhiệt tình giúp đỡ chúng tôi. Doina là một nghĩa trang lớn ở châu Âu, nếu không có người dẫn đường và địa chỉ cụ thể thì chắc chắn chúng tôi đã không thể tìm thấy các cô giáo của mình.

Cô Lutmila yên nghỉ bên cạnh bố mẹ của mình trong khu Doina cũ, dưới một cây черешня tỏa bóng mát do chính tay cô trồng trước đây. Cô trong bức ảnh trên mộ vẫn như ngày nào cô dạy chúng tôi với mái tóc búi cao gọn ghẽ và khuôn mặt hiền dịu. Chúng tôi cùng Olga, cháu Dimca dọn dẹp cỏ xung quanh mộ và theo phong tục Việt Nam mình, chúng tôi đặt lễ và thắp hương cho cô: cô ơi, chúng con có lỗi với cô, bao nhiêu năm qua đã không có liên hệ và biết tin gì của cô, hôm nay trước vong linh của cô chúng con xin cúi đầu tạ tội. Chúng tôi cứ đứng thế, im lặng và nghĩ về cô, về những ngày cô đã tận tình truyền đạt những bài học tiếng Nga đầu tiên, về những buổi tối cô mời về nhà… Tất cả những hình ảnh đó cứ hiện ra trước mắt tôi nguyên vẹn và rõ nét.

Bên mộ cô Lutmila.

Hương tàn, chúng tôi cúi đầu khấn cô một lần nữa và lại tiếp tục đi tìm một ngôi mộ khác, mộ cô giáo hướng dẫn luận án tốt nghiệp của tôi, Hương (CL79) và Loan (CL76) - cô Nina Alecxeevna Polochebnova, nguyên Trưởng bộ môn Hóa Phân tích.

Lái xe taxi của chúng tôi và Olga đi theo địa chỉ mà tôi đã có từ khi ở nhà (do bà giáo Vera Pavlopna của Thu Lan (CL77) cung cấp. Mặc dù có địa chỉ nhưng nếu không có lái xe taxi đã biết đường, cũng khó tìm ra ngôi mộ cô giữa bạt ngàn các ngôi mộ và đường đi ngang dọc.

Cô Nina của chúng tôi đây rồi, đôi mắt to rất sáng và khuôn mặt nghiêm nghị, vẫn đúng như hình ảnh trong trí nhớ của tôi gần 40 năm. Cô mất ngày 24/10/1997 và sau đó hơn 2 tuần, chồng cô cũng mất. Hai ông bà chỉ có duy nhất một con gái và chúng tôi cũng được tin con gái bà cũng đã mất ở Maxcơva. Mộ hai ông bà được an táng tại khu Doina mới. Tôi thắp hương, đặt lễ do HươngNT gửi (Hương đến ngày cuối cùng đã không thể đi cùng đoàn Về nguồn mặc dù các thủ tục visa và vé máy bay đã có trong tay - thật đáng tiếc cho Hương) và một bức thư của Loan - CL76 gửi với nội dung:

Ханой, 12/09/2011г

Глубокоуважаемая Нина Алексеевна

Много лет спустя я не писала Вам ни одного письма. Простите меня, пожалуйста.

И сегодня пишу Вам, хотя знаю это было поздно. Но я хочу сказать, что я всегда вспоминаю о Вас с большой признательностей. Вы учили меня, как работать и как жить по праве. Вы живёте в нашей памяти. Примите моё письмо, цветы с поклоном перед Вашей могилей.

С уважением.

Ваша студентка - Чан Ким Лоан

Tôi đọc bức thư và không thể đọc liên tục vì giọng nghẹn lại và nước mắt cứ thế mà tuôn trào, những gì mà Loan viết cũng là những điều mà tôi muốn nói với cô. Lại một lần thứ hai trong ngày, tôi lại xin cô tạ tội.

 Bên mộ cô Nina.

Thắp hương xong trước mộ hai cô, hai lái xe cùng Olga và Vân Thái lại đi tìm mộ thầy giáo của mình nhưng thật đáng tiếc vì không có địa chỉ rõ ràng nên không thể tìm ra (hôm sau Thái đã bỏ buổi đi thăm hầm rượu Cricova để đi tìm lại và đã tìm thấy thấy của mình - thật đáng khâm phục). Một số thầy cô nữa của khoa Hóa như Bà Xưrxôva (bà giáo của HienVC, Bà Nazarôva (bà giáo của VinhCX)… mặc dù biết là cũng nằm tại nghĩa trang này nhưng chúng tôi không thể tìm được. Các trò của các thầy cô hãy thông cảm với chúng tôi nhé.

Rời nghĩa trang, Olga nhất định bắt chúng tôi phải đến nhà của mình, Olga nói: bố tôi đã đợi suốt từ sáng rồi. Không thể từ chối sự nhiệt tình và tình cảm thật sự của bố con Olga, chúng tôi lại theo Olga về nhà, trên Улица Больгарская, ngay trung tâm thành phố.

Khác với các nhà thầy cô giáo khác, bố con Olga ở trong một ngôi nhà to đẹp và đầy đủ tiện nghi. Gia đình có một Công ty buôn bán đồ điện lạnh có mối liên hệ với nhiều nước trên thế giới (trừ Việt Nam). Ông bố Olga nói ông đã đi lên từ con số không. Olga dẫn chúng tôi đi tất cả các phòng để giới thiệu và nói: lần sau đến Kisinhop đừng ở khách sạn, cứ đến đây ở, nhà có đủ chỗ ở cho cả một đoàn. Thấy cuộc sống gia đình Olga, chúng tôi cũng mừng thay cho cô Lutmila, ở trên thiên đàng chắc cô luôn phù hộ cho con cháu.

Cả nhà, nhất là Olga và bé Dimca đã lôi hết những kỷ vật của mẹ ra khoe với chúng tôi: một tập anbum dầy cộm toàn ảnh chụp với sinh viên Việt Nam mà ngay trang đầu tiên tôi thấy ngay ảnh của mình, những đồ mây tre đan Việt Nam, mành mành tre, vòng ốc, thư từ, bưu ảnh…    

 Olga lại dẫn tôi đi sang phòng khác, một thùng to toàn là giáo án, tài liệu về Việt Nam. Olga nói liên hồi như chưa bao giờ được nói và nhắc đến tên rất nhiều người mà tôi không thể nhớ hết được, chỉ biết cứ nhắc đi nhắc lại mãi tên Cảnh (có phải Cảnh khoa Luật không?). Trải qua bao nhiêu thời gian như vậy mà những quà tặng bằng mây tre, những nét viết bằng mực trên các tấm bưu thiếp viết cho cô Lutmila vẫn mới như ngày nào và được Olga gìn giữ thật trân trọng. Các học trò của cô Lutmila ơi, hãy liên hệ với Olga nhé, Olga rất yêu quý Việt Nam như mẹ mình vậy                 

Các tài liệu của mẹ mà Olga giữ gìn cẩn thận. 

Chúng tôi đã ở đấy và sống cùng gia đình cô Lutmila với đầy ắp những kỷ niệm về cô. Một bàn ăn nhanh đúng kiểu русский được bố Olga dọn ra, chúng tôi nâng cốc đầu tiên tưởng nhớ đến cô Lutmila, nâng cốc vì cuộc hội ngộ, vì hạnh phúc, sức khỏe và về cuộc sống.

Dự định chỉ đến nửa giờ nhưng chúng tôi đã ở đấy gần hết buổi chiều nên những cuộc gặp gỡ với gia đình thầy Arcadi và cô Vera Pavlopna (cô giáo của LanTT và cũng là giáo viên bộ môn Hóa Phân tích mà tôi theo học) tôi đã không được tham dự.

Cùng cả nhà trước lúc chia tay.

Mặc dù trở về Kishinhop như trở về nhà mình nhưng Olga vẫn nhất định đòi tiễn chúng tôi đến tận khách sạn cho thật yên tâm, con gái cô Lutmila thật giống mẹ.

Sáng sớm hôm sau, khi cả đoàn còn đang ngồi ăn sáng tại khách sạn, bố Olga đã bê đến một một lọ nước nho ép tươi to đùng tặng cả đoàn, thật không thể nói lên hết được những tình cảm mà con người xứ Moldavi dành tặng cho sinh viên Việt Nam.

Ngoài hai cô giáo của tôi, cũng thật tình cờ khi cả đoàn đến viếng mộ Nguyện ngay trong nghĩa trang của thành phố, HienVC (CL74) đã tìm thấy mộ thầy Lialicốp Iuri Xergâyevich, Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Moldova, trùm chuyên gia về Hóa phân tích của Moldova, người đã viết rất nhiều tài liệu về Hóa Phân tích mà cho đến hiện nay nhiều người đang làm trong ngành Hóa phân tích ở Việt Nam vẫn đang sử dụng. Trong trang Web của KGU cũng đã có bài viết về thầy của HienVC với tên gọi: Πрофессорская задача

Bên mộ thầy Lialicôp

Chuyến đi Về nguồn lần này của chúng tôi thật vô cùng quý giá, chúng tôi đã tìm thấy lại tuổi trẻ của mình, đã gặp được các thầy cô giáo của mình cả những người còn sống và những người đã mất. Cám ơn KGU, cám ơn Hội KGU, cám ơn tất cả những người đã luôn dõi theo và quan tâm đến cuộc Trở về lần này của chúng tôi.

TB: Các trò của cô Lutmila hãy liên hệ với Olga, con gái của cô theo địa chỉ:

Moldova – Kishinev.2001

Olga

Ул. Больгарьская 34

Mobile: 00373 6887862

E.mail: olga.vaskrl@gmail.com