Phong ba bão táp không bằng ngữ pháp tiếng Nga. Một câu nói chắc đã quen thuộc với nhiều người. Bão táp cấp mấy chắc người KGU đều đã trải qua và biết rõ. Trong bài này tôi muốn chia sẻ một vài cảm tưởng và thông tin về những cơn bão tôi đã gặp.

Tiếng Nga có khó quá không? Theo tôi nó cũng như các ngôn ngữ khác thôi, muốn biết thì phải học, muốn giỏi thì phải học nhiều. Quả thực tiếng Nga khá rắc rối với những quy tắc. Thêm phần rắc rối còn có phần của các trường hợp ngoại lệ, tức là chẳng theo quy tắc nào cả. Vậy thì quy tắc dùng để làm gì khi có vô số ngoại lệ. Kinh nghiệm của tôi khi học ngoại ngữ là làm con vẹt. Hãy nói như người bản xứ nói và đừng bao giờ hỏi tại sao người ta lại nói thế này mà không phải thế kia. Đơn giản là nếu nói theo cách mình cho là hay hơn hoặc logic hơn sẽ thành một ngôn ngữ khác rồi. Một ví dụ đơn giản: trong những giờ học tiếng Nga đầu tiên chúng ta học chia động từ читать và писать. Động từ читать được chia theo ngôi như sau: читаю, читаешь … nhưng писать thì lại là пишу пишешь … dù về hình thức chúng phải chia giống nhau. Tại sao là пишу mà không phải là писаю? Câu trả lời đơn giản là vì người Nga nói như vậy. Tôi viết thì phải là я пишу, còn я писаю có nghĩa hoàn toàn khác: tôi tè. Lỗi này sinh viên quốc tế rất hay mắc mà giáo viên thì rất khó giảng giải khi vốn tiếng Nga của sinh viên còn kém. Hay như động từ учиться. Người Nga dùng nó với cách 3, tức là учиться чему, hoàn toàn không giống với cách tư duy trong tiếng Việt.

Những từ viết tắt cũng khá thông dụng trong tiếng Nga. Có kiểu tắt dùng các chữ cái đầu ghép lại như CCCP, КГБ. Kiểu khác ghép các âm đầu như ТяжПромМаш (тяжёлые промышленные машины) hay МинЛегПром (министерство лёгкой промышленности). Xin giới thiệu một số từ tắt mới xuất hiện gần đây (thời chúng ta ở KGU chưa có):

- ГКО - Государственные Краткосрочные Облигации: Trái phiếu chính phủ ngắn hạn. Vào những năm 1995-1998 Nga phát hành ГКО lãi suất cao dẫn đến phá sản (default) vào năm 1998.
- ОМОН- Отряды Милиции Особого Назначения: cảnh sát đặc nhiệm. Một trong những nhiệm vụ chính là trấn áp nên người dân rất ngán họ. Người Việt ở Nga đã dùng họ để thay mẹ mìn dọa trẻ con: nín đi không ОМОН bắt đi bây giờ. Đảm bảo 100% là trẻ em nín ngay lập tức.
- Бомж - без определенного места жительства: người không có chỗ ở cố định. Từ này đã trở thành danh từ mới và được dùng khá rộng rãi trên các phương tiện truyền thông.

Nói tắt: một số từ được nói (phát âm) tắt. Đôi khi trên báo chí cũng dùng những kiểu từ này. Một số ví dụ: шо (что), здрасьте (здравствуйте), тыща (тысяча), Сан Саныч (Александр Александрович). Tiếng lóng cũng có thể coi như một biến thể của nói tắt, dù đa dạng và phức tạp hơn nhiều. Xin giới thiệu một số từ lóng thú vị:
- рэ: рубль.
- аппендицит: от английского appendix – приложение. Nghĩa gốc là bệnh viêm ruột thừa.
- кайф: удовольствие, наслаждение. Giống từ phê trong tiếng Việt.
- монишка: tiền (từ tiếng Anh money).
- крыша: bảo kê. Nghĩa gốc là mái nhà.
- блин: gốc là bánh xèo. Có 2 nghĩa lóng. Một là câu nói tục, chỉ gái bán hoa. Hai là chỉ đĩa CD.
- бабки: деньги.

Trong tiếng Nga cư dân các thành phố hay nước có tên gọi riêng. Không có một quy tắc nào trong việc gọi tên này. Như chúng ta đã biết, người dân Кишинёв là кишинёвцы, người dân Ленинград là ленинградцы. Nhưng Москва - москвичи, Киев - киевляне, Минск - минчане, Курск - куряне, Пермь - пермяки, Архангельск - архангелогородцы, Омск - омичи, в Тула - туляки, Одесса - одесситы, Тамбов - тамбовцы … Đặc biệt nhất phải là Архангельск vì nếu bạn hỏi chính người người Nga thì sẽ rât nhiều người (chắc phải trên 50%) không có câu trả lời đúng (архангелогородцы).

Cách dùng từ ở các vùng khác nhau cũng khác. Tôi nhớ ở Кишинёв người ta dùng кулёк để chỉ các túi (nylon hoặc giấy) đựng đồ khi chúng ta đi mua thực phẩm (hay đồ dùng). Còn ở trong Nga người ta gọi là пакет. Hoặc gạch men để lát bếp ở Кишинёв gọi là кафель, còn ở Nga hay dùng плитка hơn. Những cái thang nhỏ dùng ở bếp, trong căn hộ được gọi là стремянка thay vì лестница như ở một số nơi.

Trong cách phát âm: mỗi vùng đều có một cách phát âm đặc trưng, tiếng Nga gọi là акцент. Dễ nhận biết nhất là các nước Baltic (Latvia, Litva, Estonia), Gruzia, Armenia và vùng Kavkaz. Mô tả bằng lời cách họ phát âm rất khó, nhưng chắc chúng ta vẫn nhớ người Gruzia có kiểu nói rất đặc trưng. Dân vùng Kavkaz có đặc điểm âm ơ hay nói thành a, ví dụ харашо. Người Ukraine phát âm gần giống với tiếng Czech và Balan. Trong 15 nước của Liên xô theo tôi Moldova đứng thứ ba về độ chuẩn trong phát âm tiếng Nga sau Nga và Belorus, trên cả Ukraine. Ngay trong nước Nga cũng có nhiều vùng phát âm khó nghe như Ставрополь (tổng thống Горбачёв là ví dụ). Bản thân tôi đôi khi có thể phân biệt được âm giữa Москва và Ставрополь, nhưng giữa Москва và Ленинград thị chịu thua, phải nhờ đến cô con gái giúp.

Tp. HCM