(Liệt sĩ Nguyễn H. là người bên phải)

1. Anh ở nơi đâu?: Ngoài tình cảm là anh em họ, tôi và Liệt sĩ Nguyễn H. là còn là đồng niên, đồng khóa và đồng ngũ (cùng sinh năm 1952, cùng tốt nghiệp cấp III + thi Đại học năm 1970, cùng nhập ngũ đợt cuối 1970 đầu 1971). Chúng tôi chỉ khác nhau ở chỗ tôi sinh ra và lớn lên ở một làng trung du Phú Thọ và là con trai lớn trong gia đình với chiều cao và cân nặng rất “khiêm tốn”, còn anh sinh ra, lớn lên ở Hà Nội và là con út trong nhà với thể lực cao to; tôi bắt đầu cuộc đời "binh nghiệp" sau khi không thi đỗ Đại học, còn Anh thì tình nguyện nhập ngũ khi đang là sinh viên năm thứ nhất Đại học Bách khoa Hà Nội. Thời niên thiếu, tuy vài ba năm mới có dịp gặp nhau (khi thì anh lên quê tôi chơi, khi thì tôi xuôi Hà Nội) nhưng chúng tôi rất tâm đầu ý hợp và quý mến nhau. Giữa tháng 7/1970, sau khi thi đại học ở Phúc Yên xong tôi về Hà Nội chơi và không ngờ đây cũng là lần cuối cùng anh em tôi gặp nhau.

Sau khi tốt nghiệp về nước, tháng 02/1982 tôi được phân về công tác tại Toà án quân sự Trung ương và từ đó tôi có điều kiện thường xuyên qua lại thăm gia đình để động viên, an ủi người mẹ già yêu quý của Anh. Qua chuyện trò tâm sự với mẹ và các anh chị trong gia đình, tôi biết sau vài tháng huấn luyện tân binh, Anh được biên chế về Đại đội trinh sát thuộc Đơn vị quân tình nguyện Việt Nam và tham gia chiến đấu ở mặt trận Nam Lào. Theo Giấy báo tử của đơn vị thì Anh hy sinh ngày 23/10/1972 khi đi trinh sát một căn cứ của địch và hài cốt được an táng tại nghĩa trang mặt trận ở Nam Lào. Nguyện vọng của gia đình, đặc là mẹ anh mong muốn được biết tin tức về nơi an táng của anh và nếu có điều kiện thì đưa hài cốt của anh về nghĩa trang liệt sỹ Hà Nội để có thể khói hương, thăm viếng thường xuyên. Tôi đã hứa với gia đình và mẹ sẽ cố gắng tìm kiếm thông tin cụ thể về Anh.

Tôi đã đăng tin qua mục “Nhắn tìm đồng đội”, nhờ các đơn vị của Quân khu 4 làm nhiệm vụ quy tập hài cốt liệt sỹ ở Nam Lào và tìm gặp các bạn chiến đấu của anh... với hy vọng có được thông tin chính xác về nơi yên nghỉ của Anh. Mỗi khi có dịp đi công tác tôi thương xuyên quan tâm tìm những thông tin về Anh ở các nghĩa trang liệt sĩ trên địa bàn Quân khu 4... nhưng đều không nhận được thông tin gì về nơi yên nghỉ của Anh. Năm 1987 người mẹ yêu quý của Anh đã ra đi về Cõi Vĩnh Hằng mang theo cả nỗi đau buồn vì chưa tìm được Anh.

Năm 1997, sau một thời gian dài tìm kiếm, gia đình đã liên hệ được một số đồng đội đã cùng chiến đấu với Anh ở Nam Lào và mời họ đến dự ngày giỗ của anh. Họ đã kể lại cho gia đình nghe về trường hợp hy sinh của Anh, vẽ sơ đồ mộ chí của Anh và nói rằng khi mai táng Anh có chôn kèm lọ pêlycilin gắn kỹ trong có giấy ghi rõ họ tên, địa chỉ, quê quán, ngày hy sinh của liệt sỹ tại nghĩa trang ở Bản Ban, Xiêng Khoảng, Nam Lào cùng các thông tin khác về anh. Tôi đã cung cấp các thông tin này cho Đội quy tập hài cốt liệt sỹ ở Lào của Quân khu 4 và nhờ họ giúp đỡ. Từ đó tôi thường xuyên liên hệ với đơn vị này để kịp thời nắm các thông tin với hy vọng có thể tìm thấy hài cốt của anh trong các đợt quy tập mộ liệt sỹ từ Lào về Việt Nam.

Năm 2007, sau khi được biết phần lớn các liệt sỹ hy sinh ở Nam Lào đều đã được quy tập về nghĩa trang liệt sỹ quốc tế (quân tình nguyện Việt Nam) tại Anh Sơn, Nghệ An, tôi đã vào Quân khu 4 để trực tiếp hỏi cụ thể tình hình hình về liệt sỹ H.. Các anh phụ trách Đội quy tập hài cốt liệt sỹ cho biết các hài cốt tìm thấy ở nghĩa trang Bản Ban, Xiêng Khoảng đều đã được quy tập về Nghĩa trang liệt sỹ Việt - Lào ở Anh Sơn, Nghệ An nhưng phần lớn các liệt sỹ không xác định được danh tính. Các anh giải thích thêm vì thời gian quá lâu nên tất cả các giấy ghi họ tên, địa chỉ của các liệt sỹ trong lọ pêlycilin khi chôn (dù có được gắn kỹ) đều mục nát hết nên không thể xác định danh tính của các liệt sỹ.

Một ngày tháng 10/2007, nhân chuyến công tác tôi ghé thăm Nghĩa trang liệt sỹ Việt - Lào tại thị trấn Anh Sơn, Nghệ An, một khu rộng lớn mêmh mông với hơn 10.000 ngôi mộ được quy tập. Tôi đến khu mộ các liệt sỹ vô danh, thắp hương cho các anh và tự hỏi mình: “Anh ở đâu trong hàng ngàn ngôi mộ chưa có tên này?”. Với nỗi buồn nặng trĩu trong lòng tôi trở về Hà Nội báo cáo với gia đình kết quả chuyến đi tìm Anh ở Quân khu 4. Nghe tôi kể xong, niềm hy vọng tìm thấy Anh hình như đã tắt trên nét mặt của mọi người… Bẵng đi vài năm không ai trong gia đình nhắc đến việc tìm kiếm Anh trong những dịp giỗ nữa.

Nghĩa trang liệt sỹ Việt - Lào có diện tích 6,8 ha, quy tập 10.367 phần mộ hài cốt liệt sĩ, quân tình nguyện Việt Nam và các chuyên gia hy sinh tại Lào, trong đó chỉ có khoảng 3.500 phần mộ có tên tuổi, quê quán. 

2. Cuộc hội ngộ với hương hồn Liệt sỹ: Một ngày giữa năm 2011, cháu Khánh (sinh năm 1976, con thứ 2 của anh Hùng gọi Liệt sỹ H. là chú ruột) đột ngột tuyên bố nó đã xin cơ quan nghỉ phép 1 tháng để đi tìm chú. Ngay hôm sau nó đi luôn Hà Nam tìm đến một trung tâm ngoại cảm và yêu cầu họ giúp đỡ tìm liệt sỹ. Sau khi nghe Khánh cung cấp các thông tin về liệt sỹ, Trung tâm ngoại cảm này đã hướng dẫn các thủ tục để chuẩn bị và hẹn ngày làm việc chính thức với gia đình để tìm mộ liệt sỹ. Sau khi nghe cháu Khánh báo cáo về chuyến đi Hà Nam, gia đình đã họp bàn và mặc dù có ý kiến còn bán tín, bán nghi nhưng vẫn quyết định nhờ Trung tâm ngoại cảm này tìm liệt sỹ H..

Ngày 15/7/2011 theo lịch hẹn, một đoàn 05 người gồm: Anh Hùng (anh trai), chị Thủy (chị gái thứ 2), tôi, cháu Khánh và cháu Tân (con trai của chị Ngọ - chị cả) lên đường đến Trung tâm ngoại cảm ở Hà Nam. Sau khi đặt lễ, thắp hương và hướng dẫn các thân nhân của liệt sỹ quỳ làm lễ, mặt hướng về Điện thờ, nhắm mắt và miệng lẩm nhẩm lời cầu nguyện…, các nhà ngoại cảm tiến hành thủ tục chiêu hồn liệt sỹ H…. Gần hết tuần nhang, khi mọi người đang nóng lòng chờ đợi với tâm trạng bán tín, bán nghi, thì toàn thân cháu Khánh run lên bần bật, mặt nó trắng bợt ra, mắt nhắm nghiền, đầu lắc lư nghiêng ngả như người lên đồng cốt,… Mọi người đều tin rằng hồn của Anh đã hiện về và nhập vào đứa cháu ruột.

Sau ít phút ngỡ ngàng, liệt sỹ H. và mọi người trong gia đình vô cùng phấn khởi, mừng mừng, tủi tủi khi được gặp lại nhau sau 40 năm xa cách. Liệt sỹ H. không chỉ nhận ngay ra chị Thủy (chị gái), anh Hùng (anh trai) và tôi, mà còn biết rõ cháu Khánh là con anh Hùng và cháu Tân là con chị cả (mặc dù khi Anh lên đường nhập ngũ thì Tân mới 5 tuổi, còn Khánh chưa chào đời). Sau ít phút làm quen, anh Hùng, chị Thủy và tôi thay nhau hỏi thăm về trường hợp hy sinh của Anh, về việc đi tìm kiếm tin tức Anh trong những năm qua, hỏi về nghĩa trang nơi Anh yên nghỉ, về xương cốt còn lại dưới mộ, về ý nguyện đón Anh về Hà Nội…. Liệt sỹ H. cho biết anh cùng đồng đội hy sinh tại Xiêng Khoảng được quy tập về Nghĩa trang Liệt sỹ Việt - Lào ở thị trấn Anh Sơn, Nghệ An cuối năm 2005, mộ chí của anh ở khu các mộ liệt sỹ vô danh, trong tiểu vẫn còn nhiều xương; khi nào gia đình vào đó Anh sẽ chỉ đường cụ thể... Anh nói rất muốn về quê hương nhưng thích ở Nghĩa trang liệt sỹ Hà Nội vì đã mấy chục năm qua Anh đã quen ở cùng đồng đội rồi…. Anh Hùng và mọi người hứa về chuẩn bị và sẽ đưa Anh về Hà Nội theo tâm nguyện của Anh. Phút chia tay rồi cũng đến, các thân nhân và vong hồn liệt sỹ đều bịn rịn tạm biệt nhau, hẹn một ngày không xa sẽ vào Nghĩa trang Anh Sơn thăm Anh.

3. Thăm Anh ở Nghĩa trang Liệt sỹ Anh Sơn: Sau buổi gặp với linh hồn của Anh ở Trung tâm ngoại cảm, gia đình được củng niềm tin và lên ngay kế hoạch ngày 25/7/2011 sẽ vào Nghĩa trang Anh Sơn để có thêm thông tin trước khi đón Anh về Hà Nội. Rất đáng tiếc là hôm đó vì mắc công tác đột suất của cơ quan nên tôi không thể cùng gia đình vào thăm Anh được. Theo kế hoạch, đoàn gồm 06 người: Anh Hùng, chị Thủy, cháu Khánh, cháu Tân và cậu lái xe cùng 1 nhân viên của Trung tâm ngoại cảm. 05 giờ sáng ngày 25/7/2011 xe xuất phát từ Hà Nội theo đường Hồ Chí Minh vào Anh Sơn, Nghệ An. Khoảng 12 giờ 30 sau khi nghỉ ăn trưa ở một quán ăn cách Nghĩa trang Anh Sơn khoảng 30km, đoàn tiếp tục cuộc hành quân và 13 giờ 20 thì đến Nghĩa trang Liệt sỹ Việt Lào ở Anh Sơn, Nghệ An.

Sau khi đặt lễ, thắp hương ở Nhà tưởng niệm của Nghĩa trang, nhân viên ngoại cảm tiến hành thủ tục chiêu hồn. Như đã chờ đợi từ lâu nên chưa được nửa tuần nhang, thì đã thấy hương hồn liệt sỹ H. hiện về và lại nhập vào cháu Khánh. Thông qua cháu Khánh, Liệt sỹ H. phăng phăng đi về “nhà mình”, cả đoàn vội vã chạy theo. Băng qua hết dãy mộ này đến dãy mộ khác trong khu mộ các liệt sỹ chưa có tên, đến giữa dãy F thì Khánh dừng lại và kêu ầm lên: “Nhà đây rồi, nhà đây rồi!” rồi ngồi thụp xuống ôm choàng lấy ngôi mộ “Liệt sỹ chưa có tên” số 1106 rồi lăn ra bất tỉnh. Mọi người tản ra thắp hương cho các mộ xung quanh, còn chị Thủy thì vội vàng quỳ xuống thắp hương, khóc sụt sùi, miệng lắp bắp khấn vái hết gọi tên Liệt sỹ H., lại cầu xin gọi tên bố mẹ mình,… Khoảng 20 phút sau, Khánh tỉnh lại như vừa ngủ dậy và không hề biết về những gì vừa mới xảy ra. Mọi người bình tâm trở lại và đều tin tưởng rằng đây chính là phần mộ của Liệt sỹ H... Được sự đồng ý của Ban quản lý nghĩa trang, gia đình đặt khắc bia “Nguyễn H.…” để gắn lên ngôi mộ số 1106. Sau khi tạm biệt và hứa sớm đón Anh về Hà Nội, đoàn lên đường về Hà Nội lúc 16 giờ 30 và khoảng 23 giờ thì đến nhà.

4. Đón Anh về: Sau chuyến viếng thăm “nhà anh” ở Anh Sơn - Nghệ An, gia đình ấn định đêm ngày 20 tháng 11 Âm lịch năm Tân Mão (2011) sẽ đưa hài cốt của Anh từ Anh Sơn về Hà Nội và phân công nhau lo các thủ tục cần thiết. Gia đình đã làm việc và BCHQS quận Hai Bà Trưng TP. Hà Nội đồng ý sẽ đứng ra tổ chức tang lễ theo nghi lễ quân đội để trang trọng đón và Anh tại Hà Nội. Trung tâm ngoại cảm đã xử lý giúp hai vấn đề trở ngại mà gia đình vướng mắc: 1) Về mặt pháp lý mộ phần của Anh là “Liệt sỹ chưa có tên” nên không thể đưa hài cốt của anh ra khỏi Nghĩa trang Anh Sơn một cách đàng hoàng. Trung tâm sẽ điều động 02 “chuyên gia cao cấp” từ Quảng Trị ra để bí mật lấy hài cốt liệt sỹ đưa ra khỏi Nghĩa trang Anh Sơn. 2) Trung tâm đã làm việc với cơ quan có thẩm quyền để cấp cho gia đình giấy tờ hợp pháp về quy tập hài cốt liệt sỹ từ Lào đưa về Việt Nam.

Đúng 19h00 tối ngày 20 tháng 11 Âm lịch, theo kế hoạch đã định, đoàn gồm 06 người (tôi, chị Thủy, cháu Khánh, cháu Tân và một cháu lái xe cùng 1 nhân viên của Trung tâm ngoại cảm) xuất phát từ Hà Nội theo đường Hồ Chí Minh vào Anh Sơn đón Anh. Trên đường đi mọi việc đều thuận buồm xôi gió, ttrời không mưa nhưng khi gần đến địa phận huyện Anh Sơn thì xương mù rơi dày đặc, mọi người đều lo lắng - thời tiết thế này liệu có thể tìm thấy mộ của Anh không?

Khoảng 24giờ30 khi cách thị trấn Anh Sơn khoảng 30km, chúng tôi dừng nghỉ ở một quán uống nước và để liên lạc với 02 “chuyên gia” từ Quảng Trị. Gọi ĐT mấy phút sau họ mới bắt máy và cho biết bị lạc đường vì không quen đường lại đi lúc đêm khuya nhưng họ đã hỏi được đường đi và còn cách Anh Sơn khoảng 25km. Chúng tôi lên xe tiếp tục hành trình và hẹn gặp họ tại ngã tư rẽ vào Thị trấn Anh Sơn. Khoảng 30 phút sau chúng tôi đến chỗ hẹn, cách Nghĩa trang khỏang 10km, nhưng vẫn chưa thấy họ đến. Gần 30 phút chờ sốt cả ruột và trong lòng mọi người không khỏi lo lắng liệu có sự cố gì xảy ra không? Cuối cùng khi thấy xe máy của 02 “chuyên gia” xuất hiện, chúng tôi mới thở phào nhẹ nhõm, lúc này xương mù ngừng rơi và trời có vẻ sáng sủa hơn.

Chúng tôi tranh thủ thống nhất kế hoạch tác chiến với nhau rồi lên đường. Ôtô đi trước, xe máy đi sau, khi qua cổng Nghĩa trang Anh Sơn khoảng 300m chúng tôi dừng lại tắt đèn để hai cháu Khánh, Tân và nhân viên ngoại cảm dẫn hai “chuyên gia” trèo tường vào nghĩa trang và đưa họ đến phần mộ của Liệt sỹ H. Tôi và chị Thủy bảo lái xe đi cách đó chừng 500m rồi tắt đèn thấp thỏm ngồi chờ tín hiệu để quay lại đón họ.

Sau khi trèo tường vào trong, nghĩa trang về đêm càng trở nên mênh mông hơn. Một điều thật kỳ lạ trời như sáng hẳn lên và như có người dẫn đường chỉ lối nên cả 5 người cứ nhằm hướng đã định đi một mạch là đến đúng phần mộ của Liệt sỹ H. không hề bị lạc. Hai “chuyên gia” lùa xà beng chuyên dụng bẩy tấm bêtông trên nắp mộ, dùng tay bới cát xung quanh rồi nhanh chóng lôi chiếc tiểu lên mở nắp ra trút toàn bộ những gì có trong đó vào chiếc túi du lịch mà hai cháu Khánh và Tân cầm sẵn. Sau đó họ trả chiếc tiểu về vị trí, lấp cát và đậy nắp bêtông lại như cũ. Cháu Khánh nháy máy ĐT báo cho chúng tôi và tất cả lại theo đường cũ trèo tường ra ngoài nơi chúng tôi đang chờ sẵn. Mọi công việc kết thúc chỉ trong vòng 40 phút, tất cả vội vàng lên ô tô và xe máy rồi phóng một mạch ra ngã tư (cách Nghĩa trang 10km) chúng tôi mới dám dừng xe để chia tay với hai “chuyên gia” và chỉnh sửa lại chỗ ngồi (chiếc túi du lịch) trên ghế trước xe cho ngay ngắn, cắm hoa, thắp hương cho Anh và cài tấm băng rôn “Xe chở hài cốt liệt sỹ về quê” lên trước đầu xe. Đúng lúc này, chúng tôi giật thót người khi thấy một Trung tá Công an (chắc đi tuần đêm) đột ngột xuất hiện và hỏi chúng tôi: “Xe gặp sự cố gì à?”. Tôi nhanh miệng đáp: “Xe chúng tôi đi đưa hài cốt liệt sỹ từ bên Lào về, đến ngã tư dừng lại để thắp hương cho Liệt sỹ nhớ đường…”. Nghe vậy và nhìn thấy hương hoa nghi ngút trên chiếc túi du lịch, ngài Cảnh sát hạ giọng ân cần: “Gia đình sửa soạn xong rồi thì lên đường để liệt sỹ sớm được về quê hương. Chúc thượng lộ bình an!”. Chúng tôi cảm ơn và thở phào nhẹ nhõm, rồi cháu Khánh lên cầm lái cho ôtô nổ máy lên đường, lúc đó là 03giờ 30 phút.

 Xe chạy được khoảng 30 phút, bất ngờ cháu Khánh phanh gấp dừng xe và bảo thay lái. Khánh xuống ngồi cạnh tôi không nói gì thêm, tựa đầu vào phía sau, mắt lim dim mệt mỏi, tôi nghĩ chắc cu cậu buồn ngủ... Xe tiếp tục chạy được khoảng 20 phút, thì bất thình lình Khánh vùng dậy, toàn thân giật giật, mặt méo xệch và mắt long lanh trao đảo, rồi hai tay vỗ đen đét vào đùi hét vang: “Ôi giời ơi, sướng quá, sướng quá, được về quê rồi, được về quê rồi…”. Mọi người đều giật mình quay nhìn về phía Khánh. Tôi ngồi sát nên nhìn thấy mặt nó như biến dạng và có nhiều nét giống với mặt của chú H. nó ngày xưa... Biết là hồn của Anh lại nhập vào cháu Khánh nên chị Thủy vội vã hết gọi tên em, lại xuýt xoa, lầm rầm cầu nguyện… Khoảng 05 phút sau thì Khánh ngồi im ngả đầu vào sau ghế ngủ thiếp đi. Chị Thuỷ bảo tôi: “Thấy được về quê chắc là vui mừng và mong mỏi quá không thể kìm nén được nên cậu H. mới hét lên như vậy. Chắc chắn đúng là hài cốt của cậu ấy rồi…” Tôi đồng tình với chị và hoàn toàn tin vào điều đó.

07 giờ 00 chúng tôi đến địa phận huyện Cẩm Thủy, Thanh Hóa và dừng xe ăn sáng ở một quán ăn ven đường. Mọi người vào ăn phở, chị Thủy mời Anh cùng vào ăn sáng và gọi thêm một bát phở cho liệt sỹ. Nghỉ ngơi ít phút chúng tôi cùng Anh tiếp tục lên đường về quê Mẹ. Đúng 10 giờ 30 ngày 21 tháng 11 Tân Mão chúng tôi đã đưa Anh về đến Nhà tang lễ Phùng Hưng trong nỗi mừng vui khôn xiết của những người thân và bạn bè… Theo kế hoạch, Anh tạm nghỉ ở đây, hôm sau mới tiến hành thủ tục “thay áo mới”, làm lễ truy điệu và đưa tiễn Anh về nơi an nghỉ cuối cùng.

5. Yên nghỉ trong lòng Đất Mẹ: Đúng 8 giờ 30 ngày 22 tháng 11, các nhân viên Nhà tang lễ và gia đình tiến hành thủ tục khâm liệm - “thay áo mới” cho Anh. Khi trút toàn bộ những gì chứa trong túi du lịch, tất cả mọi người đều ngạc nhiên, sau gần 40 năm mà hài cốt của Anh vẫn còn khá nhiều xương cốt (đúng như vong hồn của Anh đã báo tin ở Trung tâm ngoại cảm Hà Nam ngày 15/7/2011): ngoài các mảnh xương sọ, xương ống chân, tay, vẫn còn cả một số xương sườn, nhiều mẩu xương vụn cùng một số đất màu nâu đen… Khoảng 9 giờ 00 sau khi Lãnh đạo BCHQS quận Hai Bà Trưng tiến hành các thủ tục uy nghiêm, trang trọng theo nghi thức quân đội, các đoàn họ tộc, đoàn thể, bà con họ hàng, anh em, bạn bè,… lần lượt vào viếng và vĩnh biệt trước khi đưa Liệt sỹ về nơi an nghỉ.

10 giờ 00 cuộc truy điệu Liệt sỹ bắt đầu. Sau khi Thủ trưởng BCHQS quận Hai Bà Trưng đọc Điếu văn tóm tắt tiểu sử và quá trình chiến đấu, sự hy sinh anh dũng của Liệt sỹ, từng người trong gia đình, các đoàn thể, bà con họ hàng, anh em, bạn bè… lần lượt vĩnh biệt Anh. Giờ tiễn biệt anh về nơi yên nghỉ đã đến, đi đầu là xe chở hài cốt của Anh phủ trong Quân kỳ cùng các vòng hoa, tiếp theo là xe tiêu binh, xe chở những người thân, xe của anh em, bạn bè,… đưa tiễn.

Thế là sau hơn 40 năm xa quê hương lên đường đi chiến đấu và hy sinh trên đất bạn Lào, từ một Liệt sỹ vô danh, Anh đã được trở về với quê hương, được an nghỉ vĩnh hằng trong lòng Đất Mẹ Thủ Đô tại Nghĩa trang Liệt sỹ Nhổn - Hà Nội. Cuối cùng ý nguyện của Anh (cũng là nguyện vọng của gia đình, anh em, bạn bè, đồng đội…) đã trở thành hiện thực.

Cầu mong cho hương hồn Anh luôn thanh thản.

Mong sao cho hàng vạn các liệt sỹ vô danh đang yên nghỉ tại các nghĩa trang liệt sỹ trên cả nước sớm được trở về đoàn tụ với gia đình và an nghỉ trong lòng Đất Mẹ ở quê hương…

Hà Nội, ngày 23 tháng 7 năm 2013.