ĐẶNG THANH LƯƠNG    

Đã một tuần trôi qua kể từ hôm tìm được nguồn phóng xạ. Dư âm về sự cố đã nguôi đi, cuộc sống đã trở về với những nét đời thường vốn yên ả của nó. Đêm nay tôi lại có mặt tại Thành phố, nhìn ánh điện lung linh và cảnh sinh hoạt sôi động của Sài Gòn vào ban đêm tôi nhớ tới những ngày qua và thấu hiểu một điều để có được một thành phố bình an dù chỉ trong một giờ là có biêt bao nhiều người đang âm thầm làm nhiệm vụ.  Tôi viết bài này để tặng họ

Ngày 15/9/2014, cơ quan chức năng thành phố Hồ Chí Minh nhận được thông báo của Công Ty Apave Châu Á - Thái Bình Dương, Chi nhánh thành phố HCM về việc Công ty để mất thiết bị chụp ảnh phóng xạ Model 880 từ ngày 12/9/2014 tại một nhà trọ trên đường Nguyễn Đình Khơi phường 4 quận Tân Bình. Ngay sau khi nhận được thông tin, Công an quận Tân Bình, Sở Khoa học và Công nghệ (Sở KHCN) thành phố đã vào cuộc. Cùng ngày Cục An toàn bức xạ và hạt nhân nhận được thông báo của Sở KHCN về vụ việc nêu trên với một số thông tin cơ bản về sự cố như thiết bị chụp ảnh phóng xạ Model 880 bị đánh cắp này có chứa nguồn phóng xạ Ir-192 với hoạt độ là 20,5 Ci.  Khác với các sự cố trước đây, với hoạt độ tương đối lớn như vậy, nguồn phóng xạ bị đánh cắp lần này có thể gây thiệt hại đến tính mạng con người trong vài giờ tiếp xúc trực tiếp với nguồn. Nỗi lo trong chúng tôi lại càng chồng chất. Nếu thiết bị chụp ảnh phóng xạ này bị phá, khả năng nguồn phóng xạ thoát ra môi trường là rất lớn và tính mạng con người cũng như môi trường sẽ bị đe dọa. Thành phố cả chục triệu dân đang bị nguy hiểm và nằm trong tình trạng mức báo động “Vàng”.

Tình huống rất cấp bách, lãnh đạo Thành phố thành lập tổ công tác mà lẽ ra phải được thành lập trước đó 3 ngày, ngay sau khi thiết bị phóng xạ bị đánh cắp. Tổ công tác đã khẩn trương thống nhất và triển khai các biện pháp phát hiện và thu hồi nguồn phóng xạ nhằm giảm thiểu những thiệt hại về người và môi trường do sự cố gây ra. Các phương án được tập trung vào các vấn đề chính sau: 1) Thông báo cho công chúng biết về hình dạng thiết bị, những chi tiết cần lưu ý và những biện pháp phòng tránh cơ bản để người dân có thể tự bảo vệ, đồng thời thông báo kịp thời cho cơ quan chức năng nếu phát hiện thấy những dấu hiệu liên quan tới thiết bị chụp ảnh phóng xạ bị đánh cắp; 2) tiếp tục khẩn trương điều tra truy tìm đối tượng ăn cắp và lần theo dấu vết tội phạm để phát hiện ra nơi đối tượng cất giữ hay bán thiết bị đã ăn cắp được; 3) các chuyên gia về bức xạ rà soát, tìm kiếm nguồn phóng xạ tại những địa điểm mànguồn phóng xạ có thể xuất hiện như những nơi thu gom phế thải kim loại, những nơi thu mua và bán các thiết bị đã qua sử dụng hoặc những hàng hoá có hình dạng tương tự như thiết bị đang được tìm kiếm.  

Do ảnh hưởng của cơn bão số 3, đoàn cán bộ của Cục An toàn bức xạ và hạt nhân không thể bay vào TP Hồ Chí Minh ngay tối ngày 16/9 theo dự kiến.  3 giờ sáng ngày 17/9 đoàn cán bộ của Cục “đội mưa” cùng các thiết bị ra sân bay để kịp chuyến bay đầu tiên trong ngày. Rất may là ông Trời đã phù hộ chúng tôi nên chuyến bay sau cơn bão cũng suôn sẻ và đoàn đã kịp họp với lãnh đạo Thành phố lúc 10 giờ sáng để triển khai công việc. 

Đầu giờ chiều ngày 17/9, theo quyết định của Tổ công tác, hai nhóm chuyên gia với các thiết bị hiện đại của Cục An toàn bức xạ hạt nhân đã cùng với các lực lượng công an của quận Tân Bình và của Thành phố triển khai tìm kiếm nguồn phóng xạ tại các điểm thu gom phế thải kim loại trên địa bàn quận Tân Bình và các địa điểm đáng chú ý khác do Công an đề nghị.

Khi đến một địa điểm trên đường Lý Thường Kiệt, nhóm tìm kiếm số 1 được các trinh sát cho biết trước đó mấy hôm có 2 người đã đến cửa hàng chào bán thiết bị giống với thiết bị của vụ án. Ngay lập tức nhóm tìm kiếm số 1 quyết định thay đổi hướng tìm kiếm và nhanh chóng rà soát tất cả các cửa hàng buôn bán các thiết bị điện máy, cơ khí đã qua sử dụng, các tiệm sửa chữa tháolắp máy móc trên đường Lý Thường Kiệt và đường Lạc Long Quân để kiểm tra xem đã có người mua phải thiết bị đó chưa và nguồn phóng xạ đã bị tháo ra khỏi hộp bảo vệ hay chưa?

Đoàn đi trên phố

Trời nóng nực, phố dài,người đông, cửa hàng san sát nhau. Một mình nhóm 1 dù hết sức cần mẫn cũng không thể rà soát trên từng mét phố. Các thông tin từ nhóm 2 cho thấy tại các tụ điểm thu gom phế thải kim loại cũng không phát hiện ra nguồn phóng xạ. Mối đe dọa người dân bị chiếu xạ ngày càng trở nên hiện hữu và nguy hiểm đối với xã hội lại càng trở nên phức tạp hơn. Tuy chưa phát hiện được thiết bị chứa nguồn phóng xạ bị đánh cắp nhưng mọi người đều tự nhủ ít nhất những nơi đoàn đi qua, người dân vẫn đang được sống trong bình yên, tai họa chưa ập đến với họ. Nhưng còn rất nhiều địa điểm khác chưa được kiểm tra. Hiểm họa vẫn còn đó, do vậy việc cần làm gấp lúc này là phải in ngay các tờ rơi có hình thiết bị đang được truy tìm để gửi đến từng hộ nhà dân trên đường Lý Thường Kiệt và Lạc Long Quân để họ biết cách tự bảo vệ mình và kịp thời thông báo cho các cơ quan chức năng nếu xuất hiện những dấu hiệu khả nghi. Sáng hôm sau, vào ngày 18/9/2014 khi các đoàn tìm kiếm quay trở lại các địa điểm cần khảo sát, thì các hộ nhà dân trên các dãy phố nêu trên đã được các đồng chí công an phường cung cấp các tờ rơi hướng dẫn nhận dạng tang vật. Đi đến đâu đoàn tìm kiếm cũng nhận được sự hợp tác nhiệt tình của người dân, nhiều người còn khuyên nên tìm thêm ở chỗ này chỗ kia. Trên các phương tiện thông tin đại chúng lúc này cũng đã cho phát thông báo của Tổ công tác về sự cố liên quan tới nguồn phóng xạ đang xảy ra tại Thành phố.

Do khối lượng công việc rà soát còn quá nhiều, nên sáng 18/9/2014 đoàn công tác đã được bổ sung thêm lực lượng, 4 nhóm tìm kiếm đã được thành lập. Trời nắng như đổ lửa, trên vai mỗi người là chiếc ba lô to với các thiết bị định vị và máy dò tìm phóng xạ, họ vẫn thầm lặng đi tìm nguồn phóng xạ giữa biển người như tìm kim đáy giếng, dù biết rằng tìm được là rất khó. Từng góc phố, từng cửa hàng đã được kiểm tra, thấy không có nguồn phóng xạ là lòng các “chiến sĩ” lại vợi đi chút ưu tư, lo lắng và cả mặc cảm cho dù mối đe dọa phóng xạ vẫn còn nguyên đó. Nhiều lúc chúng tôi thoáng nghĩ: nếu không tìm được nguồn phóng xạ bằng cách này thì chỉ còn chờ tới ngày có nạn nhân phóng xạ đầu tiên xuất hiện tại bệnh viện thì khi đó mới có cơ may thu hồi được nguồn phóng xạ. Ôi, lúc đó, có lẽ mọi việc cũng đã muộn!?... Nghĩ đến đấy mà lòng chúng tôi trĩu nặng những nỗi buồn.

Theo lời khuyên của người dân, đoàn tìm kiếm mở rộng địa bàn khảo sát sang các quận khác nơi có nhiều tụ điểm buôn bán các đồ đã qua sử dụng như khu vực chợ Dân Sinh (quận 1), chợ Nhật Tảo (quận 10), chợ Kim Biên, chợ Vật tư (gần cầu Chà Và, quận 8), đường Tạ Uyên (quận 5), đường Bùi Hữu Nghĩa (quận Bình Thạnh) và các địa điểm khả nghi ở các quận 5, 10 và quận Tân Phú.

Hình trình đi của các đoàn tìm kiếm

Chiều buông xuống, thành phố đã lên đèn, lại một ngày nữa trôi qua, nguồn phóng xạ vẫn chưa được tìm thấy. Tổ công tác đã chuẩn bị phương án xấu nhất là sẽ tiếp nhận những nạn nhân đầu tiên tại bệnh viện sau một vài tuần tới - điều mà chẳng ai mong muốn.

Bữa cơm chiều muộn sắp dọn ra nhưng trong mắt mọi người đượm lên những nét buồn chen lẫn lo âu. Chưa kịp húp chút canh cho tỉnh người thì chuông điện thoại reo lên. Ở đầu bên kia là giọng chị Hoa, cán bộ PA81 thông báo: “Công an quận Tân Bình đã phát hiện ra dấu vết thiết bị phóng xạ tại số nhà 111/15 đường Vườn Lài quận Tân Phú, yêu cầu các anh đến ngay”. Bọn tôi vội lên xe để kịp đến địa điểm tập kết. Đường đông, xe như bò trên đường, nhúc nhích từng mét khiến lòng chúng tôi như lửa đốt. Chốc chốc, chuông điện thoại lại réo lên: Các anh đi đến đâu rồi? Dân họ đến đông quá, làm thế nào bây giờ? Chúng tôi mỉm cười nghĩ: “Quản lý đám đông thì là nghề của các anh cơ mà!” Rồi Chúng tôi đành phải chỉ dẫn từ xa: - Không cho bất cứ ai chạm vào tang vật, mọi người phải ở cách xa vật thể nghi ngờ có chứa nguồn phóng xạ trên 50 mét để đảm bảo an toàn.

Khi xe chúng tôi đến nơi thì hiện trường đã được quản lý rất tốt, có khá nhiều người dân, nhưng họ đều đứng ở xa và trật tự quan sát các chiến sĩ công an đang làm nhiệm vụ. Đoàn chuyên gia ngay lập tức đo phông bức xạ và kiểm tra nhanh xem nguồn phóng xạ còn trong hộp bảo vệ không. Chúng tôi thở phào, tất cả như mong đợi: phông bức xạ ở mức chấp nhận được, an toàn với mọi người xung quanh, thiết bị chưa bị phá. Nhưng còn một thông số rất quan trọng cần phải xác định là xem nguồn trong thiết bị đó có phải là nguồn Ir-192, là nguồn của thiết bị mà công ty Apave bị đánh cắp hay không. Nếu không đo được tại hiện trường thì phải mang thiết bị đến một nơi khác vắng người để kiểm tra và để đảm bảo an toàn cho mọi người. Tình hình lại trở nên phức tạp. Các chuyên gia đang cố tìm cách xử lý và cuối cùng dòng chữ Ir-192 hiện lên trên màn hình máy đo. Cả đoàn công tác thở phào, hoan hỷ vì “đã tóm được đúng thủ phạm”.

Xác định nguồn Ir-192

Các đơn vị chức năng hoàn tất các hồ sơ cần thiết, thiết bị đã sẵn sàng lên xe để trao trả lại cho chủ sở hữu là công ty Apave, môi trường đã an toàn. Người có trách nhiệm đã sẵn sàng ký vào các biên bản mà mình có trách nhiệm phải ký. Bút đã rút ra, 1,2,3  ký… thì bỗng nhiên có ai đó hỏi mọi người có biết mình ký gì không ? Một chút ngỡ ngàng …

         Một động tác cuối cùng là cần thông báo để bà con dân phố tin tưởng và được yên tâm rằng ngôi nhà số 111/15 đường Vườn Lài không bị nhiễm phóng xạ. Để làm việc đó, Tổ công tác đã mời Phó chủ tịch phường đến chứng kiến kết quả đo kiểm tra phông phóng xạ trong nhà và ngoài trời, chỉ số đo cho thấy mức phông phóng xạ trong nhà bằng mức môi trường của khu dân cư.  Ngôi nhà  đã an toàn, mối đe dọa phóng xạ không còn nữa. Cuộc sống lại trở lại bình yên.

Công việc đã hoàn thành, thiết bị chứa phóng xạ đã được thu hồi một cách an toàn. Thành phố đã vào đêm, chúng tôi ra về trong thầm lặng, không một tiếng vỗ tay như bao cuộc bình công, báo công khác, nhưng ai nấy đều rất vui và thấy lòng mình thật nhẹ như vừa trút khỏi một gánh nặng vô hình suốt mấy ngày qua. Chúng tôi hiểu là trong chiến công này có sự đóng góp thầm lặng của những người dân, những người trong những ngày qua đã quan tâm theo dõi, tạo điều kiện cho chúng tôi làm nhiệm vụ tại mỗi nơi đoàn đi qua, họ đã chân thành hợp tác và tuân theo những chỉ dẫn của chúng tôi để đảm bảo an toàn cũng như bảo vệ hiện trường. Trong chiến công này phải kể đến công lao của cán bộ Tổ dân phố đã phát hiện ra tang vật và kịp thời thông báo cho công an theo hướng dẫn của chính quyền Thành phố và Tổ công tác.

Trên đường về một câu hỏi cứ vẳng bên tai chúng tôi: “sao “Bác tổ trưởng” giỏi thế, làm thế nào mà “Bác”, một người dân bình thường, không có chuyên môn, không có phương tiện gì trong tay mà lại phát hiện ra nguồn phóng xạ”? Làm sao “Bác” biết trong ngôi nhà đó có nguồn phóng xạ rồi đến để nhận dạng đúng thiết bị mà cả đoàn đang truy tìm?” Thật tài! Trong khi đó, chúng tôi được trang bị bao nhiêu kiến thức với thiết bị hiện đại cả tỷ đồng mà không tìm thấy. Nếu không có “Bác”, chắc giờ này chúng tôi vẫn phải đi tìm như tìm kim đáy giếng và có lẽ sẽ phải chấp nhận kết cục mà không ai muốn. Cảm ơn “Bác tổ trưởng”!

Thế mới biết Dân là gốc và là nền tảng của mọi sự thành công.                                                                                    

                                                                                 Ghi chép

                                                                     Tại Sài Gòn, ngày 19/9/2014