Ngoại tôi năm nay tròn 110 tuổi. Bà ra đi về với tổ tiên 32 năm trước đây. Bà có 7 người con, mẹ tôi là thứ 3. Ông tôi qua đời khi bà còn trẻ, bà ở vậy nuôi mẹ và các dì, cậu tôi.
Nhà nội và ngoại tôi cách nhau một con sông, một bến đò. Năm tôi 5-6 tuổi tôi đã dám một mình theo chân những người tiều phu lên núi Định Bình, nơi có nhà ngoại tôi ở đó.. Quãng đường gần 10 cây số lên cao xuống thấp gập ghềnh vậy mà tôi chẳng thấy sợ vì biết sang gặp thế nào cũng được bà cưng chiều vì tôi là cháu đầu. Tôi cảm nhận được tình thương bao la của ngoại giành cho tôi. Tôi thích được ngồi giã trầu cho ngoại bằng chiếc cối bằng đồng nhỏ xíu với một tép cau tươi,,một lá trầu không và thêm một chút vôi.Tôi không biết có gì ngon trong đó mà ngoại nhai ngon lành dữ vậy. Ba thứ trên giã nát được bà nhai kỹ để khi nhổ ra tạo một thứ nước màu đỏ tươi. Nhiều phụ nữ quê tôi thích ăn trầu như vậy. Những người ăn trầu có hàm răng màu đen như được nhuộm và răng không bị sâu đục bao giờ, Tôi thích ngồi nhổ cỏ may dính trên quần ngoại mỗi khi bà đi làm đồng về. Ngoại lúc nào cũng có quà cho tôi khi thì chùm dâu rừng, khi thì trái mít nhỏ chín cây. Nhà ngoại có cây bồ quân khá to, tán lá xum xuê che mát trong những ngày hè oi ả.Trái bồ quân khi chín có màu đỏ bầm, ăn rất ngọt. Những mùa săn thú, dưới bóng mát cây bồ quân nằm la liệt hưu, nai, hoẵng, lợn rừng…là chiến lợi phẩm của đám thợ săn. Lũ chó săn khôn ngoan cứ gầm gừ sủa vang như muốn được chia phần.
Sau ngày Cách mạng mùa Thu năm 1945, ngoại tôi tham gia cướp chính quyền. Bà phụ trách công việc phụ nữ xã. Nhà ngoại tôi rộng rãi là điểm tập kết quân của bộ đội cách mạng. Tôi hay gặp các chú kỵ binh buột ngựa bên rặng tre nhà ngoại. Họ đến rồi lại đi, tiếng ngựa hí vang chộn rộn khắp làng. Bộ đội chọn nhà ngoại làm bếp nuôi quân. Họ gọi ngoại tôi là má Bảy, trong số bộ đội có chú tên Thái được bà nhận làm con nuôi. Chú Thái người Bắc quê tận tỉnh Thái Bình, mồ côi cha lẫn mẹ. Chú luôn mang bên mình khẩu súng trung liên trông thật oách. Có lần các cậu tôi tò mò đói chú bắn thử súng để nghe tiếng nỗ ra sao. Chiều các cậu chú Thái đặt súng lên bờ rào hướng về phía núi định bóp cò.Vừa lúc ngoại tôi về la không cho bắn. Sau nầy tập kết ra Bắc, chú Thái hay đến thăm ngoại tôi. Tôi nhắc lại chuyện xưa chú chỉ cười. Chú nói lúc đấy sợ ngoại tôi lắm. Chú chuyển ngành sang lái tàu sông. Gia đình riêng của chú không được suông sẽ, ngoại tôi khuyên chú nên chú tâm lo ổn định cuộc sống của mình.
Ngoại tôi một mình tập kết ra Bắc. Bà tham gia công tác vài nơi rồi chuyển về huyện Phú Xuyên tỉnh Hà Tây.
Hàng chục năm trước ngày thống nhất đất nước 1975, người ta hay gặp một bà già người miền Nam bán hàng nông cụ tại trung tâm huyện nảy. Bà một mình trông cửa hàng của hợp tác xã mua bán huyện. Mặt hàng duy nhất ở đây là cuốc, xẻng, lưỡicày ,liềm, hái…phục vụ cho bà con nông dân. Cửa hàng nằm trên quốc lộ 1 của bà luôn có khách.Họ mến bà già người miền Nam hiền lành,miệng bỏm bẻm nhai trầu,dễ tính cho họ tùy thích chọn lựa món hàng họ cần. Ngoại tôi văn hóa thấp. Bà chỉ biết đọc, viết và làm 4 phép tính đơn giản. Hàng ngày bà ghi chép những mặt hàng nào đã bán vào cuốn sổ với chữ viết ngoằn ngèo sai chính tả. Bà nói có tháng phải đền tiền vì nhầm lẫn mà lương bà nhận có mức thấp nhất trong bảng lương thời bao cấp, vỏn vẹn chỉ có 30 đồng.
Những năm tháng chiến tranh chống Mỹ đánh phá miền Bắc, huyện Phú Xuyên là nơi khá an toàn. Nhiều cơ quan cán bộ từ Hà Nội sơ tán về đây. Thỉnh thoảng ngoại tôi đi Hà Nội thăm bà con hoặc họp đồng hương bằng xe bus . Các tài xế chẳng bao giờ lấy tiền xe của bà. Bà hay ghé qua Ủy ban Thống nhất có trụ sở bên Hồ Gươm để nhờ gửi thư về quê cho mẹ và các cậu dì tôi, động viên họ gắn chịu đựng gian khổ , chiến đấu cho ngày thống nhất Nam – Bắc một nhà. Gần đến ngày chiến thắng ngoại tôi liên tiếp nhận hung tin. Mẹ tôi rồi em gái tôi, cậu Sáu của tôi lần lượt hi sinh. Bà vô cùng đau đớn và sức khỏe suy sụp trông thấy.
Cuối cùng ngày chiến thắng 30 tháng 4 năm 1975 cũng đến. Mấy bà cháu lên tàu cá của Xí nghiệp đánh cá Hạ Long Hải Phòng về Nam. Tàu cập bến cảng Đà Nẵng sau một ngày đêm lênh đênh trên biển cũng như trước đây 20 năm trên con tàu Ba Lan tập kết ra Bắc. Mấy bà cháu lên ô tô xuôi tiếp về thị trấn Bồng Sơn rồi đi bộ 10 cây số về đến Định Bình.Ngày gặp lại người thân sau 20 năm trong nước mắt. Cuộc chiến khốc liệt đã cướp mất hai người con và cháu gái của ngoại tôi. Cuộc sống sau chiến tranh cũng không kém phần gian khô. Ngoại tôi phải sang sẻ cho các con cháu bà chút lương hưu ít ỏi của mình. Bà vẫn cố gắng tham gia công tác địa phương, giúp đỡ những cảnh đời khốn khó quanh mình. Bà mất sau đó 5 năm, để lại nỗi thương tiếc cho gia đình và bà con hàng xóm. Trong tang lễ bà ngày ấy có những bức điện chia buồn từ đất Bắc xa xôi,nơi mảnh đất Phú Xuyên mà bà từng gắn bó 20 năm. Bà là Bà mẹ Việt Nam anh hùng Trần Thị Bồi.

                                                                                       Nhân ngảy giỗ thứ 32 của ngoại tôi.