PGS.TS Nguyễn Đình Phư

Khoa Toán Tin học - Trường ĐHKH Tự nhiên - ĐHQG TP. Hồ Chí Minh

           Bây giờ, chúng ta đang sống trong thời đại mở cửa và hội nhập cùng nhiều quốc gia có thể chế chính trị khác nhau trên Thế giới. Xã hội Việt nam đã có những thay đổi to lớn trong nhiều lĩnh vực: từ nhận thức đến hành động để xây dựng phát triển và bảo vệ đất nước; chúng ta đã tham gia các khối ASEAN, AFTA,… đang tiến hành đàm phán để gia nhập WTO. Nhà nước ta đã khen thưởng công trạng cho nhiều cá nhân và tập thể, tuyên dương nhiều anh hùng thời kỳ đổi mới. Những thuật ngữ “ xé rào” không còn trong ngôn ngữ hàng ngày, nhưng ngày xưa ấy, thành phố Hồ Chí Minh là nơi tiên phong của thời kỳ đổi mới với nhiều kiểu xé rào khác nhau. Có thể nhiều người cho rằng chỉ có các nhà kinh tế hoặc các chính khách mới có những đổi mới đó, nhưng câu chuyện dưới đây lại liên quan đến một nhà khoa học của thời kỳ bao cấp ấy.

           Những năm đầu của thập kỷ 80 thế kỷ XX, Giáo sư Lê Văn Thiêm tuổi đã cao và mang trong mình chứng bệnh tiểu đường khá nặng. Giáo sư cùng gia đình chuyển hẳn vào thành phố Hồ Chí Minh. Phân Viện Khoa học Việt nam đóng tại số 01 Mạc Đỉnh Chi. Nơi đây đã hình thành một Trường phái Toán ứng dụng.

            Ngoài những bài toán về công nghệ thông tin, dưới sự dìu dắt của Giáo sư  đã hình thành một nhóm nghiên cứu các bài toán cơ ứng dụng. Trong các buổi xeminar khoa học Giáo sư thường bàn về các bài toán thấm, các phương pháp Toán học trong cơ học đàn hồi. Những vấn đề này sau đó được ứng dụng và được giải quyết bởi khá nhiều nhà Toán – Cơ cho các công trình dầu khí, cải tạo đất phèn,…

            Bài toán ứng dụng thực tiễn đầu tiên của bản thân tôi là Tính toán dự ứng lực cho cầu cảng Sài gòn (Phần bị tàu chiến Mỹ húc đổ trước giải phóng ) và sau đó là Mô hình Bài toán thau chua rữa phèn cho vùng Tứ giác Long xuyên cũng mang dấu ấn đột phá về ứng dụng toán học mà Giáo sư từng khởi xướng. Sự ủng hộ mạnh mẽ của Giáo sư Lê Văn Thiêm đã khơi nguồn cho việc ra đời của Phân viện Toán Ứng dụng và sau đó  là Viện Cơ học Ứng dụng Thành phố Hồ Chí Minh.

           Vào những năm khó khăn nói trên, lãnh đạo của nhiều tỉnh thành tự ra lệnh ngăn sông cấm chợ. Mỗi lần các thầy cô giáo đi giảng ở miền Tây về mà mang theo lương thực qúa 5-10 kg là bị giữ lại. Tình hình thật khó khăn như vậy mà suốt ba bốn tháng ròng Giáo sư Lê Văn Thiêm  luôn sát cánh cùng Trung tá phi công Mai Trọng Tuấn đi nói chuyện về dự án VUETA. Thời đó sân bay Tân Sơn Nhất mỗi ngày lèo tèo vài chuyến bay. Cỏ mọc thành đồng mênh mông. Sân bay thật sự hoang phế và lãng phí đến tột cùng. Trung tá phi công Mai Trọng Tuấn đã lập một dự án mở cửa hàng không và du lịch. Dự án này mang tên VUETA. Dự án đã vấp phải sự chống đối từ Tổng cục đến cơ sở sân bay và… nhiều cơ quan bảo vệ an ninh khác. Thời đó, có tờ báo đã mạnh dạn đã kích rằng người ta thay vì ủng hộ dự án VUETA thì đang chuẩn bị trồng rau muống và thả bò trong sân bay. Những người ủng hộ dự án VUETA có thể nói chỉ đếm được trên đầu ngón tay.Vậy mà không sợ bị dị nghị, Giáo sư Lê Văn Thiêm hàng ngày đi cùng anh Tuấn đến các Trường Đại học, các Tổ chức  đoàn thể, thậm chí cả Cơ quan Công quyền để thuyết trình dự án. Hình ảnh một người lớn tuổi, sức yếu  mà vẫn cần mẫn của Giáo sư cho đến giờ này vẫn còn đọng lại trong tâm trí của nhiều người. Dạo đó tôi còn trẻ, có sức khỏe mà cũng chỉ theo Giáo sư và anh Tuấn được có ba bốn buổi rồi thôi. Có thể những tiếng nói thỏ thẻ của Giáo sư Lê Văn Thiêm thời đó đã đánh thức được nhiều con tim và trí óc của không ít vị lãnh đạo. Những buổi thuyết trình này ra đời trước cả những hành động xé rào của lãnh đạo thành phố Hồ Chí Minh. Bây giờ, mỗi lần có dịp ghé sân bay Tân Sơn nhất, tôi lại bùi ngùi nhớ về một thuở, nhớ đến Trung tá Mai Trọng Tuấn và nhớ về Giáo sư Lê Văn Thiêm.

           Cũng trong hoàn cảnh thời bấy giờ, còn có một chuyện đổi mới nữa trong ngành giáo dục đào tạo. Thời đó Trường đại học Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh có khá nhiều thiết bị hiện đại (có cả máy vi tính PET-2000 đầu tiên ở Việt nam), có gần bảy trăm giáo viên mà chỉ lèo tèo vài trăm sinh viên. Một số ngành như sinh vật, toán,… đang bị teo dần vì không có sinh viên theo học. Rất nhiều đối tượng muốn vào đại học nhưng không được vì nhiều lý do khác nhau. Nhưng có lẽ lý do quan trọng nhất là do Quy định đào tạo theo niên chế. Các thầy cô giáo dư thời gian mà không biết làm gì. Dạo đó Giáo sư Nguyễn Hữu Anh - Trưởng Khoa Toán của trường đã họp một nhóm giáo viên theo kiểu Hội nghị Diên hồng. Thầy Cù An Hưng là người đưa ra sáng kiến mở Hệ phi chính quy.Ý tưởng này nhanh chóng được Ban Chủ nhiệm và tập thể thầy cô giáo Khoa Toán xây dựng thành chương trình.(Lúc đó tôi làm trợ lý cho Trưởng Khoa). Trước khi trình dự án này cho lãnh đạo Trường Đại học Tổng hợp, BCN Khoa đã lấy rất nhiều ý kiến tham khảo. Giáo sư Lê Văn Thiêm cũng là người nhiệt thành tham gia xây dựng. Thời đó mở hệ không chính quy trong Đại học chẳng dễ chút nào. Không ít người sợ trách nhiệm về  chủ trương này. Có thể nói rằng việc mở hệ đào tạo không chính quy là một cú đột phá trong ngành giáo dục đại học ở nước ta. Được sự chấp thuận của lãnh đạo Nhà trường, hệ Đại học không chính quy đã ra đời. Hôm làm lễ ra mắt hệ đào tạo này, tôi là người được chỉ định điều hành Chương trình buổi lễ nên đã gặp gỡ và giới thiệu nhiều vị khách mời, trong đó có Giáo sư Lê Văn Thiêm. Sau này khi tôi được giao phụ trách giáo vụ cho Hệ không chính quy của ngành Toán-Tin, chúng tôi vẫn luôn nhận được sự động viên của Giáo sư.  Hệ đại học không chính quy đã tạo điều kiện cho nhiều người vào học. Có thể kể đến những cái tên như Bảy xích lô, Thiện công an, Võ Đại Hoài Đức,… Bây giờ họ đã trưởng thành. Chẳng hạn, anh Nguyễn Văn Bảy hàng ngày đạp xe xích lô để kiếm sống, nhưng cứ mỗi buổi chiều dù mưa to gió lớn anh vẫn đều đặn dắt xe xích lô vào sân trường đi học. Nay, anh là chuyên gia Công nghệ thông tin. Hay anh Thiện công an tỉnh Đồng Nai, mỗi ngày cũng lên lớp đều đặn mặc dù nhà cách trường hơn 30 cây số, nay anh đã là Đại tá công tác ở Văn phòng bộ phía Nam. Còn anh Võ Đại Hoài Đức là học sinh giỏi Trường chuyên Lê Hồng Phong  nhưng thi rớt Đại học.Vào hệ không chính quy Đức học rất chăm chỉ, tốt nghiệp xuất sắc, nay đã là Tiến sĩ Toán chuyên ngành Phương trình vi phân.

         Ba câu chuyện trên xảy ra trước năm 1985, trước cả đại hội VI của Đảng- Đại hội đánh dấu sự đổi mới của đất nước ta. Đã có những năm tháng khó khăn về mọi mặt: nếp nghĩ, tư duy, vật chất,… còn hằn sâu trên mỗi gương mặt chúng ta. Và đã từng có một người lớn tuổi, dù mang bệnh nặng vẫn cần mẫn và nhiệt thành ủng hộ cái mới- đó là Giáo sư Lê Văn Thiêm. Nhiều người biết Giáo sư là Nhà Toán học Việt nam đầu tiên bảo vệ thành công luận văn Tiến sĩ ở nước ngoài, nhưng có thể rất ít người biết đến việc Giáo sư luôn ủng hộ cái mới. Khi Giáo sư Lê Văn Thiêm mất thì  tôi không có mặt ở Việt nam, giờ đây viết những kỷ niệm này xin thay cho nén hương kính dâng lên hương hồn Cụ và luôn thành kính tưởng nhớ đến Giáo sư - Một Người Thầy đáng kính của các thế hệ làm Toán nói riêng và của các nhà Khoa học Việt nam nói chung. Thầy là một nhân cách lớn của trí thức Việt Nam../.

( Tp. Hồ Chí Minh, 2001- Mười năm sau khi Giáo sư Thiêm mất).