Các bạn Vật lý 81 của tôi

                                                                   Nguyễn Quê Hương, VL 81

Vừa dạy xong hai tiết, tôi nhìn ra cửa sổ. Tuyết. Năm nay miền Đông Bắc nước Mỹ  rất lạnh. Từ đầu mùa đông đến giờ, liên miên  hết trận bão tuyết này đến trận bão tuyết kia. Vừa sáng nay trời rất trong xanh, bây giờ tuyết đã đang rơi trắng xóa, phủ thành lớp dày trên các nóc nhà, rặng cây. Và nắng. Các thảm tuyết phản chiếu ánh mặt trời lấp lánh tạo thành một không gian rực rỡ. Bỗng nhiên, một hình ảnh lâu lắm từ đâu hiện về. Quang, Tiến và tôi vừa tan học buổi trưa ấy. Đẩy cánh cửa trường bước ra ngoài, chúng tôi choáng ngợp bởi một không gian đầy nắng và tuyết. Ánh sáng từ hồ Комcомольское, từ con đường trước cửa trường, từ những khóm cây, thảm cỏ đầy tuyết hắt lên sáng trắng, lấp lánh. Bước chân xuống bậc tam cấp, Quang thốt lên “Снег и солце, день чудесный!” (một câu thơ của Pushkin). Ở bên cạnh, Tiến tỉnh bơ: “Thằng Quang này, Quê Hương biết không, ngày xưa nó ti toe định làm nhà thơ, đi thi bị Pushkin đánh trượt, bây giờ đành phải đi học Vật lý”. “Cái thằng này, bịa cứ như thật”, Quang gãi đầu gãi tai…

Tiến - Quang tạo dáng trong buổi dã ngoại khoa Lý năm 1980

Lớp Vật lý 81 của chúng tôi đấy. Không như các anh chị khóa VL75, 76, mỗi lớp có cả 15, 16 người, các lớp về sau dần dần “teo tóp” và đến khóa chúng tôi thì chỉ còn mỗi ba mống: Lê Quang Tiến, Nguyễn Hồng Quang và tôi. Chỉ có mỗi ba đứa mà tính tình hoàn toàn khác nhau nên chúng tôi lúc nào cũng chí chóe. Tôi một mình là con gái nên khác hẳn đã đành. Đều rất thông minh, học giỏi, là niềm tự hào của các thầy cô và là tâm điểm ngưỡng mộ của các bạn Nga trong lớp, nhưng Quang và Tiến tính ngược nhau như nước và lửa. Nếu như Quang hồi ấy hiền lành chân chất, chưa nói đã đỏ mặt gãi đầu gãi tai, thì Tiến lại sắc sảo, láu lỉnh, thích kể chuyện tiếu lâm và sẵn sàng biến tất cả mọi người thành các câu chuyện cười. Học hành thì một 9 một 10, nhưng nếu Quang là học sinh gương mẫu, học hành chắc chắn, đều đặn hàng ngày, thì Tiến không bao giờ học những môn mà hắn không thích nếu ngày mai chưa phải là экзамен, nhưng với những môn mà hắn thích thì hắn có thể ngồi thâu đêm. Nếu như vở của Quang sạch sẽ và chữ đều tăm tắp thì vở của Tiến nguệch ngoạc như gà bới. Nếu như Quang lúc nào cũng tóc tai gọn gàng và thích mặc comple thì Tiến lại để tóc dài và thích mặc quần loe với cái áo lụng thụng của người Mônđavi...  Tiến không những học giỏi mà chơi cũng giỏi, đá bóng và trượt băng rất cừ. Và vì nhảy rất giỏi nên Tiến thường được cử đi hữu nghị, những cuộc cần nhảy với các bạn Nga. Còn Quang thì lại đánh ghi-ta hay. Thỉnh thoảng ở các cuộc vui Quang bập bùng gảy  ghita và hát… Có lẽ đúng với sự khác nhau như thế mà bây giờ Tiến trở thành một lãnh đạo của một tổng công ty lớn nhất nhì Việt nam còn Quang trở thành nhà khoa học.

Lúc nào ba đứa chúng tôi cũng chiếm chỗ ngồi ở bàn đầu. Thói quen đó có từ năm thứ nhất, khi tiếng Nga chưa tốt, ngồi bàn đầu để tập trung nghe thầy nói và ghi bài dễ hơn. Rồi sau đó cả lớp quen đi, chúng tôi có đến muộn thì các bạn Nga và Môn vẫn để dành ba cái chỗ ở bàn đầu ấy cho bọn tôi. Có một hôm, giờ giải tích năm thứ nhất, bà giáo sắp vào rồi mà hai chỗ bên cạnh tôi vẫn còn trống. Bà giáo môn giải tích rất nghiêm khắc, bà không thích ai đến muộn cả nên mỗi khi nhìn thấy bà trong hành lang thì các học sinh đều chạy cốt để vào lớp trước khi bà vào. Bà giáo mở cửa bước vào, vừa kịp đặt cái cặp lên bàn thì cánh cửa bật mở. Và … hai đôi “giày bác Bửu” từ từ tiến vào ở tư thế … nằm. Hóa ra hai ông bạn vàng của tôi thấy bà giáo đã vào lớp nên cuống cuồng chạy, và đôi “giày bác Bửu” trơn tuồn tuột cùng với cái hành lang bóng loáng đã làm các bạn ngã ngay khi vừa mở được cửa lớp!

Tiến sắc sảo nên luôn nhìn thấy những chuyện hài hước xung quanh. Và chúng tôi lúc nào cũng cười vỡ bụng với các анекдот hắn bịa ra về các bạn Nga, bạn Việt. Và tất nhiên, ở ngay bên cạnh hắn nên tôi và Quang biến thành miếng mồi ngon để hắn trêu chọc. Nhớ về Quang và Tiến, tôi luôn luôn nhớ đến hình ảnh một tên thì cười toác miệng, một tên thì đỏ mặt gãi đầu gãi tai “cái thằng, điêu đến thế là cùng”, và thanh minh những chuyện không ai cần thanh minh… Nhưng Quang và Tiến lại rất hợp nhau, vì một tên cần người để trêu, còn một tên thì không hề để bụng.

Và tôi, tất nhiên cũng không được Tiến tha.

Một hôm, 12 giờ 5 phút đêm, Tiến chạy lên gõ cửa phòng tôi (phòng Tiến ở tầng 1, còn tôi và Nam Mai ở tầng 2, Quang ở tầng 3). Mặt mũi nhăn nhó, tay cầm quyển bài tập Cơ Lý thuyết, Tiến hỏi tôi: “Quê Hương đã làm hai bài này chưa?” và chỉ ngay vào hai bài “3 sao” trong sách. Nhiều bạn chắc vẫn còn nhớ hệ thống đánh giá độ khó của bài tập trong sach Vật lý, không có sao là dễ, 1 sao là khó vừa, 2 sao là rất khó, 3 sao là cực kỳ khó. Tôi giãy nảy “Ở đâu ra đấy, làm gì có”. “Tiến cũng tưởng là không có, nhưng con Жанна vừa bảo là có, Харченко nói mà mình không để ý, thế mới chết”. Thế là, tưởng được đi ngủ lại phải ngồi vò đầu bứt tai với hai cái bài tập “của nợ”. Sau một hồi thì cũng xong nhưng hôm sau mắt tôi díp lại vì buồn ngủ. Đến lớp, nhìn thấy Tiến mặt mũi tỉnh bơ. Gặp Жанна, mặt mày con bé ngơ ngác, tôi mới linh cảm “что-то не то”. Vào giờ học, Харченко bảo: “Lần trước tôi chưa ra bài tập, đây la các bài tập cho lần tới”. Tôi liếc sang Tiến, nó đang ngoác mồm ra cười. Nhìn lại lịch, hôm ấy là ngày mùng 1 tháng 4. Và đêm hôm trước, lúc Tiến lên tìm tôi, lúc ấy là 0 giờ 5 phút ngày mùng 1 tháng 4. “Ai bảo Quê Hương nghe nó, nó cũng định lừa tớ, nhưng tớ biết ngay là trò 1 tháng 4”. “Khổ quá, lúc ấy mới là 0 giờ 5, ai mà đã nhớ ra ngày nào”. Hóa ra Quang bị trêu nhiều quá nên “có kinh nghiệm” hơn tôi.

Ngày “Cá tháng Tư”, không hiểu từ bao giờ, luôn được coi là “ngày của dân Vật lý”. Vào ngày này tờ báo tường của ông “Cóc” (ông thầy dạy Vật lý chất rắn) phụ trách, treo ở góc của khoa Lý ở tầng 2, luôn ra số đặc biệt với những câu chuyện cười rất hay. Tiến bao giờ cũng bày trò gì đó trong ngày này. Hồi bọn tôi năm thứ 2, ngày hôm ấy các chị năm thứ 5 (sắp về nước) bỗng dưng nhộn nhịp vì tin “ở ngoài chợ có đài Риголда”. Và mặc dù trời mưa, các chị vẫn lũ lượt kéo nhau ra chợ để rồi về không. Về nhà các chị mới nghĩ ra là bị lừa vì ngày hôm đó là mùng 1 tháng 4, và quyết tìm ra thủ phạm. Tất nhiên không ai khác là ông em Lê Quang Tiến. Một lần khác tôi đang ngủ bỗng giật mình vì tiêng chuông kêu chói tai. Nếu mọi người còn nhớ, mỗi phòng của ký túc xá có một cái chuông để bà trực nhật gọi khi cần. Thông thường nếu ai muốn bà trực nhật đánh thức thì ghi vào một mảnh giấy và để trên bàn cho bà ấy. Mắt nhắm mắt mở, tôi chạy xuống nhà. Trên bàn bà trực nhật vẫn còn mảnh giấy “Đánh thức phòng 43 lúc 5 giờ sáng”, và tất nhiên là chữ của Tiến. Một lần nữa, buổi chiều, tiếng chuông phòng tôi lại kêu. Chạy xuống trực nhật, bà ấy chỉ cái ống nghe điện thoại để sẵn ở ngoài “Hình như mày có phone từ Việt nam”. Mừng quýnh, tôi cầm ông nghe và chờ. 1 phút, 2 phút, 5 phút. Cứ nghĩ là phone quốc tế thường là lâu nên cố gắng chờ. Nhưng vẫn không có tiếng động. Hỏi bà trực nhật “Sao bà biết là phone của tôi?” “Tao biết đâu, thằng Tiến nó nghe phone rồi nó bảo là phone của mày, thế là tao gọi mày”. Trời ạ, lại ông bạn vàng. Tức điên, nhưng “làm gì nó bây giờ”!

Những năm Kisinev, trong chị em Toán-Lý chúng tôi lưu truyền một quyển sổ nhỏ, nhan đề là “Từ điển Quang”. Nguyên nhân là vì Quang luôn lúng túng mỗi khi cần phải nói chuyện với mọi người, hoặc vì từ ngữ không đến kịp với suy nghĩ, nên hắn phải lấy những từ khác (hoặc hành động khác) để lấp chỗ trống. Và hắn luôn luôn dùng những từ ngữ ấy rất sáng tạo. Chẳng hạn, một lần Quang nhìn thấy Chi Mai và hỏi “Chi Mai ơi, tí nữa có gì không ấy nhỉ?” “Gì là gì?” Chi Mai vừa hỏi vừa cười. “À tức là có họp không ấy mà”. À, tức là “gì là họp”, chúng tôi ghi vào từ điển. “Quê Hương ơi, đã làm ấy chưa?” “Ấy là gì?” “À, tức là đã làm bài tập chưa?”. Ha, “ấy là bài tập”, chúng tôi lại ghi vào từ điển. Cứ thế, “ngày mai có gì không” có thể là “ngày mai có học không” hay “ngày mai có xem phim không” hay “ngày mai có đi chơi không”; và “đã ấy chưa” có thể là “đã làm bài tập chưa”, “đã ăn cơm chưa”, “đã hỏi ông giáo chưa”, tùy hoàn cảnh. Tức là Quang đã làm chúng tôi phát hiện ra rằng hai từ “gì” và ‘ấy” là các từ đa nghĩa và có thể thay thế tất cả các danh từ và động từ, với điều kiện người này hiểu người kia đang muốn nói đến chuyện gì. Không biết bao nhiêu lần, chúng tôi cười lăn lóc mỗi khi nói chuyện xong với Quang và hiểu xong cái đống “gì” và ‘ấy” rất “туманно” như thế. Nhưng Quang đã dùng hai cái từ “gì” và ‘ấy” ấy một cách trơn tru và thản nhiên nhất trên đời, một cách rất dễ thương, làm tất cả chúng tôi mặc nhiên coi chuyện đấy là chuyện rất bình thường, chuyện rất là “Quang” (tức là chúng tôi cũng biến luôn Quang thành một tính từ rồi đấy).

Một lần, mấy đứa con gái chúng tôi đang ở trong phòng thì Quang gõ cửa. Nam Mai ra mở cửa, Quang hỏi “Này Nam Mai u… u… u… (bàn tay phải của Quang quay hai vòng) có nhà không?”. Nam Mai hỏi lại “Anh hỏi ai cơ ạ?” “Là mình hỏi … (tay lại quay hai vòng) có nhà không?”. Lần này thì Nam Mai mở luôn cửa chỉ vào mấy đứa chúng tôi đang ngả ngốn trên giường “Anh cần gặp chị nào ạ?”. Sau vụ ấy, chúng tôi ghi thêm vào từ điển “tay quay 1 vòng: Nga, 2 vòng: Quê Hương, 3 vòng: Chi Mai,…”

Thậm chí đến sau này khi tôi và Quang đã về cùng một Viện, Quang vẫn còn giữ nguyên thói quen dung ngôn ngữ hình tượng như thế trong một thời gian dài. Một lần ở hội nghị Vật lý lý thuyết, Quang lên báo cáo. Miêu tả tán xạ Raman, Quang vừa chỉ hình vẽ vừa nói “tức là khi cái đống ánh sáng này nó đi vào đây, nó đánh nhau với cái cục này…”, tất cả hội nghị được một trận cười nổ tung, còn sếp Hiệu thì ngồi dưới lẩm bẩm “Cái cậu này sao ăn nói linh tinh thế nhỉ”… Bây giờ Quang đã là Viện phó và phải nói năng nhiều, thành quen, chắc Quang không còn nói như thế nữa.

Mùa hè năm 1980 khi chúng tôi kết thúc năm thứ tư, có một chuyện xảy ra. Chắc mọi người còn nhớ hồi ấy ở các ký túc có đội trực cờ đỏ. Đội cờ đỏ đi kiểm tra vệ sinh các phòng mỗi tuần một lần. Và kiểm tra rất ác, không phải chỉ xem phòng có gọn gàng không, mà còn vén khăn trải giường lên để quệt ngón tay vào thành giường để xem có bụi không hoặc kiễng chân quệt ngón tay lên đầu tủ xem có sạch không. Cái đội cờ đỏ này làm mọi người rất ghét, nhưng vì không ai muốn bị “bêu tên” nên cuối cùng là phòng ai cũng “đành phải sạch” ít nhất là vài ngày trong tuần. Hồi ấy ở trong ký túc cấm hút thuốc. Vào một lần đội cờ đỏ đi trực như thế, cô cờ đỏ phát hiện ra là Tiến nghịch ngợm treo lên tường một bức vẽ pháo đài Брест với các hàng chữ nguệch ngoạc bắt chước những dòng chữ để lại của các cảm tử quân “Умрём, не курём”. Cô cờ đỏ bảo Tiến bỏ cái tranh đó xuống. Nhưng đến lần kiểm tra sau, cái tranh đó vẫn ở trên tường. Thế là Tiến bị gọi lên trường, bị dọa đuổi về nước vì đã “xúc phạm lịch sử”. May mắn, cuối cùng câu chuyện đã kết thúc có hậu, và Tiến không bị làm sao. Hú vía với các trò nghịch ngợm.

Ngày bảo vệ luận văn tốt nghiệp

Nghịch ngợm và suốt ngày chí chóe, nhưng các bạn tôi lại rất là tình cảm. Còn nhớ, ngày mới ở Kishinev về, tài sản duy nhất của mỗi đứa chúng tôi là một cái xe đạp cuốc. Từ Vĩnh phú xuông Hà nội, đến thăm tôi, Tiến thấy cái cục xe cuốc nguyên đai nguyên kiện vẫn nằm yên vị ở góc nhà. Tiến hỏi tôi “Quê Hương có cần lắp xe để đi không, Tiến lắp cho?”. Tất nhiên là tôi mừng rỡ đồng ý, vì nhà tôi có mỗi hai chị em gái, chả ai biết lắp. Tiến vất vả bò ra một ngày trời mới lắp xong, vừa lắp vừa lẩm bẩm “Quê Hương mà leo lên cái xe này thì giống con bò đội nón”. Xong rồi Tiến mới thú nhận là “Từ bé đến giờ chưa biết lắp xe bao giờ” và “Nếu ngày mai Quê Hương đi mà một cái bánh xe lăn ra thì đừng chửi tớ”!

Hồi năm 90, Quang có quay lại làm việc ở Kishinev một năm. Hồi ấy bố tôi đang ốm. Từ Kishinev về, vợ chồng Quang đến thăm bố tôi. Và, cả nhà tròn xoe mắt khi Quang từ từ lôi ra … 10 hộp sữa Similac to đùng “để bác bồi dưỡng”. Khi tôi hỏi Quang “tại sao lại đến 10 hộp?” Quang lúng túng “thì đi Nga về, chẳng có cái gì khác cho bác”!

Ôi các ông bạn của tôi…

Đôi bạn trẻ năm xưa

Năm nay là 30 năm kể từ ngày chúng tôi rời Kishinev. Không thể tưởng tượng nổi thời gian đã dài đến thế từ hồi “nhất quỷ nhì ma” của chúng tôi. Còn nhớ, trong một giờ học năm thứ 5, đang lúc không muốn nghe giảng, chúng tôi hẹn nhau: hai mươi năm sau chúng mình sẽ tụ tập nhé. Hai mươi năm với các cô bé cậu bé hai mươi tuổi hồi ấy là một con số to, là một quãng thời gian dài cứ như không bao giờ đến. Vậy mà, bây giờ đã là 30 năm. Mong lại được một lần, trở lại lớp học ngày xưa, ngồi giữa các bạn, nghe giảng và cười nói…