Cách đây đúng nửa tháng, ngày 12/07/2011,  vợ chồng tôi và hai cháu đã có chuyến thăm Nghĩa trang Trường Sơn và thành cổ Quảng Trị.

Tuần đó cán bộ FPT nghỉ mát ở Đà Nẵng. Tối 12/07/2011 nhóm nhạc Trịnh FPT có đêm diễn ở thị xã Quảng Trị, phối hợp cùng Hành trình Xanh đi bộ xuyên Việt. Hôm 12/07, đoàn Hành trình Xanh dừng ở Quảng Trị, còn nhóm chúng tôi đi từ Đà Nẵng lên.

Bia giới thiệu lịch sử hình thành nghĩa trang

Xuất phát từ buổi sáng, đến trưa đoàn chúng tôi gồm 13 người đã đến thị xã Quảng Trị. Sau khi ăn trưa chúng tôi ngược đường số 9 lịch sử rồi rẽ vào đường Hồ Chi Minh để đến Nghĩa trang Trường Sơn. Con đường lịch sử nổi tiếng trong chiến tranh đã không còn dấu vết gì của chiến tranh. Đường nhựa to và phẳng, cây cối xanh ven đường, xen lẫn các khu dân cư. Chiến tranh đã đi vào dĩ vãng. Hồi tôi còn nhỏ, trong thời gian chiến tranh, đài, báo thường xuyên đưa tin chiến sự ở đường 9. Đường 9 gắn liến với căn cứ Khe Sanh, nơi quân Mỹ đã rút chạy trong chiến dịch năm 1968 dưới sức ép bao vây của bộ đội ta. Cũng nơi đây với trận Làng Vây, quân chủng tăng thiết giáp đã có trận đánh đầu tiên. Còn chiến dịch đường 9 Nam Lào năm 1971 là trong một chiến dịch lớn nhất trong chiến tranh chống Mỹ.

Đài tưởng niệm chính

Đường Hồ Chí Minh khá tốt nhưng rất vắng xe. Sau chừng 1h đồng hồ, chúng tôi đến Nghĩa trang Trường Sơn, được tọa trên một ngọn đồi lớn. Nơi đây chính Tướng Đồng Sỹ Nguyên, nguyên Tư lệnh bộ đội Trường Sơn đã chọn địa điểm này làm nghĩa trang cho nơi an nghỉ cho 10 nghìn bộ đội, thanh niên xung phong đã hy sinh trên tuyến đường Hồ Chí Minh, con đường huyết mạch từ miền Bắc tiếp tế cho miền Nam. Và khi đến thăm, tôi được biết Nghĩa trang Trường Sơn được khởi công vào tháng 2/1975, trước khi quân ta mở chiến dịch Ban Mê Thuột (trước đó tôi vẫn nghĩ là nghĩa trang được xây dựng sau khi chiến tranh đã kết thúc). Chúng tôi lần lượt đi thắp hương và dâng hoa ở các đài ghi công, các nhà tưởng niệm. Bạt ngàn những nấm mồ. Nếu để ý, đa phần các anh chị hy sinh khi tuổi chưa tròn đôi mươi. Chiến tranh đã cướp đi bao nhiêu sinh mạng. Các anh chị ngã xuống để có chiến thắng, để có sự thống nhất Việt Nam sau hơn 30 năm của 2 cuộc chiến tranh.

Bạt ngàn mộ chí

Chúng tôi, những người may mắn không phải tham gia chiến tranh, càng hiểu được những mất mát khi đến đây, Nghĩa trang Trường Sơn. Cái giá cho độc lập tự do sao lớn vậy? Và phải làm sao đây để xứng với cái giá đó. Các anh chị ngã xuống để bảo vệ Tổ quốc, còn chúng tôi và lớp con cháu, phải dựng xây Tổ quốc sao cho xứng với các anh chị. Tôi đã nói điều đó với con trai tôi. Tháng sau cháu sẽ đi du học ở xa.

Nghĩa trang có bố cục rộng rãi và thoáng đạt, cây cối xanh tươi bao trùm các khu mộ, vốn được chia theo các tỉnh. Có nhiều công trình điêu khắc khá đẹp. Nếu để ý, tên các tỉnh được lấy vào thời kỳ những năm 70 thế kỷ trước, những cái tên như Hà Bắc, hay Hải Hưng, những tỉnh được ghép lại, mà sau này lại được tách ra. Đi viếng cùng chúng tôi là đoàn khá đông của hội Cựu chiến binh tỉnh Thái Nguyên. Trong bộ trang phục với nhiều huy trương trước ngực, họ đến viếng khu nghĩa trang của tỉnh Bắc Thái (nay là Bắc Kạn và Thái Nguyên). Có nhiều đoàn lẻ nhỏ như đoàn chúng tôi. Ai ai cũng kính cẩn, trang nghiêm trước anh linh của thế hệ trước. Có một nhận xét nhỏ, Nghĩa trang Trường Sơn thực ra là nghĩa trang cho các chiến sỹ chủ yếu quê ở miền Bắc, mà mỗi tỉnh đều có khu mộ riêng.

Rời Nghĩa trang Trường Sơn chúng tôi về thăm Thành cổ Quảng Trị, bây giờ chỉ còn giữ lại cái cổng nhỏ, đài tưởng niệm và một chút vài ba mét bờ thành cổ. Nơi đây đã nổi tiếng với trận chiến giữ thành 81 ngày đêm của bộ đội ta trong những ngày hè đỏ lửa năm 1972. Đây là trận chiến ác liệt nhất của cuộc chiến tranh chống Mỹ. Bộ binh quân đội Sài Gòn, với lính dù và thủy quân lục chiến làm nòng cốt, những lực lượng tinh nhuệ nhất của VNCH, đã mở chiến dịch tái chiếm thành cổ (được giải phòng vào ngày 1/5/1972) với sự yểm trợ hỏa lực rất mạnh của không quân và hải quân Mỹ (thị xã Quảng Trị rất gấn biển). Nhiều ngày quân ta đã hy sinh cả một đại đội mỗi ngày. Cả thế giới theo dõi trận chiến này. Hội nghị Paris về hòa bình của VN luôn đợi tin của trận đánh. Vừa đánh vừa đàm, đó là chiến thuật mà mỗi bên đều áp dụng theo cách riêng của mình.

Cầu Thạch Hãn và Đài tưởng niệm

Chúng tôi đi ngang cầu Thạch Hãn, nơi có đài tưởng niệm ghi công tiểu đội anh hùng đã chốt chặn không cho quân VNCH tràn sang bên này sông. Và từ bên này sông, hàng ngày bộ đội ta vượt sông để bổ sung lực lượng cho thành cổ. Biết bao chiễn sỹ đã hy sinh khi vượt sông dưới hỏa lực của Mỹ ngụy. Chúng tôi dừng ở bờ sông Thạch Hãn. Ai cũng có cảm nhận sự âm u của dòng sông này, không giống như những con sông khác. Hình như cần phải có một lễ đại cầu siêu ở nơi đây. Hai bên bờ sông đã có nhà tưởng niệm mới được xây khá bề thế. Có khá nhiều hoa tưởng niệm trôi trên sông. Nhân dân vẫn thả hoa trên sông vào những ngày rằm, ngày giêng. Có một tấm bia của nhà tưởng niệm ghi lại 4 câu thơ của nhà thơ Lê Bá Dương:

Đò lên Thạch Hãn xin chèo nhẹ

Đáy sông còn đó bạn tôi nằm

Có tuổi hai mươi thành sóng nước

Vỗ yên bờ bãi mãi ngàn năm

Cổng thành cổ Quảng Trị

Chúng tôi quay lại thị xã Quảng Trị. Tối 12/7 đã có một đêm hát thành công nhạc Trịnh cho bà con Quảng Trị. Tôi thay mặt FPT lên trao 100 suất học bổng trị giá 120 triệu đồng cho các trẻ em bị nhiễm chất độc dioxin của Quảng Trị. Chúng tôi cũng trao 600 đĩa Ru đời đi nhé của người FPT hát nhạc Trịnh cho đoàn Hành trình Xanh để đoàn bán quyên góp cho các công việc phục vụ trẻ em bị nhiễm dioxin, một trong 4 mục tiêu của đoàn.

Trao học bổng cho trẻ em nhiễm dioxin Quảng Trị

Một ngày ý nghĩa với mỗi người chúng tôi. Càng ý nghĩa hơn khi các con tôi đã hiểu được phần nào sự ác liệt của cuộc chiến tranh tại mảnh đất tuyến đầu miền Nam này, hiểu được sự thiêng liêng của Nghĩa trang Trường Sơn, của Thành cổ Quảng Trị.

(Viết nhân ngày 27/7)