Nhớ quê, thường là càng xa càng nhớ. Nếu cứ lấy bán kính rồi khoanh một đường tròn thì quê tôi nằm trên cái đường tròn có bán kính năm trăm ki-lô-mêch. Như thế cũng gọi là xa xứ được rồi, nhưng xa sao bằng những người có quê tận Nam Bộ, rồi Kiên Giang, rồi Cà Mau. Như với cháu Bình con rể tôi thì bán kính đó phải tính bằng con số ngàn, rồi nhớ quá nói vống lên là xa quê hàng ngàn cây số, cũng không thấy ngoa. Nhưng mà thương lắm! Vì thế, khi ngồi nói chuyện quê nội quê ngoại với bạn bè, tôi vẫn thấy mình là người hạnh phúc nhất rồi.

Thì nhé, quê nội quê ngoại tôi gần nhau lắm, chỉ là đầu làng cuối xã. Từ quê Nội cứ dọc theo dòng Kiến Giang thì khoảng hơn nửa tiếng chèo đò là đến. Nói thế cho nó xa xôi thêm một chút, chứ mà đi xe đạp hay xe máy như bây giờ thì xe chưa kịp nóng máy đã thấy nhà Ngoại rồi. Mà trên thực tế nó cũng nhanh thật, đến 4 cây số mà không có cái ngã tư nào, không có cái đèn đỏ nào, cũng không phải tránh cái ô-tô nào thì các bác bảo phải mất bao nhiêu thời gian!

Thời nhỏ, tôi gắn bó với nhà Ngoại lắm lắm. Tôi có cái thiệt thòi là ngay từ bé đã không được sống với Ông Bà ngoại một tí xíu nào. Già rồi, đôi lúc nghĩ lại vẫn thấy tủi thân, lạ thế. Có lẽ vì khi mình có cháu ngoại, rồi thấy nó hạnh phúc như thế nào trong vòng tay ông bà ngoại, rồi mới liên hệ đến bản thân, rồi thấy tủi chứ trước đây không có thế. Bù lại nhờ có mẹ, anh em tôi gắn bó với ngôi nhà của Ngoại hơn bất cứ một đứa trẻ nào ở quê!

Ông ngoại tôi hy sinh trong nhà lao Huế khi tôi còn chưa chào đời. Còn Bà ngoại lại ở Việt Bắc. Vì vậy mẹ tôi thường đưa các con về nhà Ngoại để chăm sóc ngôi nhà bỏ không trong hàng chục năm trời, vì thế mà trở nên gắn bó. Đến khi chị Cúc tôi bị tên lửa Mỹ phóng vào thuyền bị thương nặng, cũng được đưa lên nằm tạm để sơ cứu ở bến sông nhà Ngoại, rồi từ đó mới chở lên bệnh viện huyện. Vì vậy cứ mỗi lần về Ngoại là thế nào tôi cũng xuống bến sông ngồi một lúc lâu, khi nào mẹ gọi lên ăn cơm mới chịu lên. 

Ông Bà ngoại để lại cho mẹ tôi ba sào ruộng mật cách nhà có một tầm bắn súng cao su, vì thế kể từ lúc gieo mạ cho đến lúc cấy cây lúa xuống đồng, rồi đến ngày mùa nào là gặt là đập là phơi nhất nhất đều ở nhà Ngoại, mãi sau này đưa ruộng vào HTX mới thôi.

Ngẫm lại, trẻ con có gắn bó với bên ngoại hay không phần nhiều cũng nhờ người mẹ. Trừ những tháng năm tôi sống ở Hà Nội (cũng lại ở với bên ngoại!) còn nếu đã ở quê thì mẹ tôi luôn có việc để các con phải về bên Ngoại. Đứa lớn thì tự đi, còn bé thì lõn tõn chạy theo mẹ băng qua cánh đồng là đến nhà Ngoại. Nhờ thế lũ trẻ chúng tôi có thêm nhiều kiến thức về cây lúa, về con mương, về cánh bèo, về khoảnh ruộng và về các mùa vụ. Lớn lên lũ chúng tôi biết ơn mẹ rất nhiều vì những điều tưởng là bình thường đó.

Lẽo đẽo theo mẹ, và khi mới ló mặt đầu làng đã nghe tiếng chào hỏi vọng ra từ ngôi nhà đầu tiên - O Lài, O Lài! Rồi đến trôổng (ngõ) tiếp theo: - Dì Lài Dì Lài. Tâm hồn trẻ nhỏ cảm thấy lâng lâng rồi ngập tràn một tình yêu thương vô bờ bến. Sau này lớn lên mới hiểu thêm, đó cũng chính là phương thuốc hiệu nghiệm nhất dành cho những người phụ nữ lấy chồng xa nhà, để họ vượt qua được mọi gian nan vất vả, theo chồng nuôi con.

Khi đến thăm một nhà bà con, nghe bà Dì hỏi: "Ui chao, thằng Định đây têêê!" với giọng trìu mến và đầy yêu thương, nhưng hãy coi chừng là có pha chút hờn trách đấy nha! Biết thế để mà chăm về hơn, và mỗi lần về quê ngoại, hãy siêng ghé thăm nhà bà con hơn nữa. Để đến lúc nghe bà Dì chào bằng một câu hỏi: "Ui thằng Định, về lúc mô rứa con!", là coi như mình đã về đến nhà mình rồi!

Sau này khi ngôi nhà của Ngoại được sửa sang nâng cấp, khuôn viên mảnh vườn được quy hoạch lại thì Cậu tôi dặn con cháu, đứa nào cũng phải có trách nhiệm trồng một hai cây gì đó trong sân vườn ông bà để làm kỷ niệm. Trước đây tôi mang về trồng mấy cây ăn quả nhưng cứ đến mùa lụt là nó không qua được, cứ bị chết héo. Bây giờ ai về thăm ngôi nhà của ngoại tôi, nếu thấy phía trước sân có khóm mẫu đơn trắng thì đó chính là cây mẫu đơn tôi trích giống từ gốc mẫu đơn trên mộ mẹ chị Hồng Anh ở Nghĩa trang Mai Dịch - Liệt sĩ Nguyễn Thị Quang Thái. Khóm mẫu đơn này cho hoa màu trắng, rất nhiều hoa và đẫm hương thơm. Mỗi kỳ hoa nở, bướm ong kéo về đầy cả một khoảnh sân.

Tôi được cái may mắn là lần nào Cậu tôi về thăm quê đều cho tôi đi cùng, kể cả những lần đi bằng tàu hỏa. Còn nhớ lần đó Cậu tôi thấy trong người khỏe khoắn hơn mọi năm nên duyệt một cái chương trình khá nặng. Đầu tiên là từ Đồng Hới đi thẳng lên Nghĩa trang Liệt sĩ huyện dâng hương trên đó trước, và thắp hương cho ông ngoại tôi. Ông tôi nằm ngay phía sau Đài Tổ Quốc Ghi Công, cạnh mấy Liệt sĩ Anh Hùng, trong đó có anh hùng Lâm Úy mà chắc ai cũng còn nhớ chiến công của Anh. Bà ngoại tôi nằm cách ông khoảng vài trăm mét, trên mé đồi phía ngoài Nghĩa trang.

Lúc về đến An Xá thì cũng đã quá trưa rồi, bà con kéo đến chật nhà, chào hỏi râm ran, thật là cảm động. Cậu tôi tiếp khách, hỏi han bà con, không quên một người nào. Thấy Cậu tôi tiếp khách nhiều hơi mệt, bà con biết ý khuyên cậu đi nghỉ, vậy mà cũng phải xong tiết mục chụp ảnh lưu niệm rồi mới đi nằm.

Các anh chị bố trí cho Cậu tôi nằm trên chiếc giường đôi kê sát ngay gian thờ Ông Bà. Thấy Cậu ngủ yên, tôi liền đưa cái quạt giấy cho chị Phúc rồi lục cặp lấy ra chiếc máy ảnh. Chị Phúc vẫy tôi lại gần rồi nói thầm: "Người ta kiêng chụp khi đang ngủ đấy". Chị Bình đang ngồi góc giường bên kia nhanh trí lấy trong túi ra con lắc bằng bạc nói là để đo năng lượng, chị vừa cho con lắc xoay tít vừa nói: "Chụp đi, chụp chị đi!". Không kịp ngắm nghía gì tôi bấm liền hai nhát, lấy ánh sáng thường hắt vào từ cửa sổ phía sát vườn.

Có lẽ sau gần tám mươi năm, đó là lần đầu tiên, Cậu tôi có được giấc ngủ ngon lành và yên bình nhất trong ngôi nhà của mình ngay trên mảnh vườn ông bà để lại. Lúc đó Cậu tôi đã ngoài chín mươi.

Cứ nhớ đến hình ảnh Cậu đang ngủ ngon lành trong ngôi nhà của ông bà vào buổi chiều tháng Chín năm ấy, tôi lại rưng rưng không viết tiếp được nữa. Các bạn thứ lỗi cho tôi nhé...

Cụ Khế Bách Niên