Với tôi, cũng như với bao người VN khác, cái tên ĐBP gần gũi biết bao nhiêu. Năm 1964, khi tôi đang học lớp 1, tôi được vào sân vận động Hàng Đẫy để dự mít tinh nhân 10 năm chiến thắng Điện Biên Phủ. Hôm đó tôi được xem tái hiện trận chiến đấu cuối cùng của chiến dịch Điện Biên khi bộ đội ta xông vào hầm Đờ Cát và phất là cờ VN trên nóc hầm. Năm 1973 vào một ngày cuối năm học lớp 10 (năm cuối của giáo dục phổ thông khi đó), tôi được gọi lên kiểm tra miệng môn sử về “Chiến dịch Đông Xuân 1953-1954 và chiến thắng ĐBP”. Tôi đã trả bài rất ngon lành, trích dẫn những tư liệu không chỉ có trong SGK hay bài giảng của thầy dạy sử, ví như trích dẫn nội dung và thời gian mà Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp đọc nhật lệnh mở màn chiến dịch trước khi quân ta tiến đánh cứ điểm Him Lam (tôi đã thuộc lòng diễn biến của chiến dịch ĐBP từ khi còn nhỏ).

Đặc biệt hơn ngày 7/5/1984, 30 năm chẵn kể từ ngày kết thúc trận ĐBP, tôi đang học nghiên cứu sinh tại Pháp. Vào buổi thời sự hàng ngày lúc 20h, các đài truyền hình của Pháp đều mở đầu bằng tin “Cách đây 30 năm, ĐBP đã thất thủ” và sau đó các đài đều dành gần nửa buổi thời sự để đưa tin và bình luận về trận đánh nổi tiếng này mà người Pháp đã thua trận tại đó. Tôi biết hơn quan điểm của người Pháp, của các nhà sử học và sỹ quan Pháp về trận đánh này.

Thế mà đến năm nay 2014, năm kỷ niệm 60 năm chiến thắng ĐBP, tôi vẫn chưa lên thăm mảnh đất thiêng liêng miền Tây Bắc ấy. Vì vậy tôi và Nguyệt đã cố thu xếp thời gian để lên thăm ĐBP vào cuối tháng 4/2014. Sắp đến ngày kỷ niệm 60 năm nên book vé máy bay rất khó, đến mức không thể đi ĐBP vào cuối tuần, mà chỉ có thể đi trong tuần.

Sân bay Mường Thanh đã đi vào 2 câu thơ của nhà thơ Tố Hữu:

“Mường Thanh, Hồng Cúm, Him Lam

Hoa mơ lại trắng vườn cam lại vàng”

Sân bay là nơi đón nhận khách du lịch đi bằng đường hàng không đến ĐB. Không còn vết tích gì của một sân bay thời chiến tranh xưa. Tại chiến dịch ĐB, quân ta đã cắt đứt đường lên xuống của sân bay Mường Thanh, buộc quân Pháp phải dùng thả dù để tiếp tế. Không ít số dù đã rơi vào tay quân ta, trong đó có cả kiện hàng rượu ngon, thuốc thơm dành cho Đở Cát khi ông ta được phong cấp tướng.

Đi cùng chuyến bay của chúng tôi là một đoàn cựu chiến binh ĐBP quay lại thăm chiến trường xưa. Các cụ đều đã U90 và rất phấn khởi được quay lại thăm ĐB.

Điện Biên là một thành phố nhỏ miền Tây Bắc, nơi đây không còn rõ những di tích của một trận chiến nổi tiếng thế giới. Sau 60 năm chỉ còn những điểm cao như A1 còn giữ lại những nét của chiến tranh khi xưa. Cầu Mường Thanh trở thành một nút giao thông quan trọng cùng chợ tấp nập. Hầm Đờ Cát bây giờ lọt vào giữa một khu đô thị tấp nập, phố xá đi qua ngay sát hầm. Một thành phố đã hình thành và phát triển trên ngay bãi chiến trường xưa.

Tôi bắt đầu cuộc thăm ĐB bằng lên Mường Phăng, nơi đóng đại bản doanh Bộ chỉ huy chiến dịch. Nơi đây cách ĐBP hơn 30 km, đi qua hồ Pá Khoang rất đẹp và là một điểm du lịch tiềm năng của Điện Biên. Tôi và Nguyệt được thăm hồ bằng ca-nô. Hồ rộng hơn hồ Tây của Hà Nội một chút, được những cánh rừng non xanh bao phủ, thấp thoảng là những nhà nghỉ du lịch mới được xây dựng gần đây, là những cầu treo nối 2 bờ. Hồ này là hồ nhân tạo, được lực lượng thanh niên xung phong Tây Bắc xây dựng từ 1974-1979 nhằm phục vụ cho thủy điện và thủy nông của cánh đồng Mường Thanh. Chúng tôi đều thấy hồ Pá Khoang còn đẹp hơn hồ Thung Nai. Nếu được đầu tư thêm, hồ Pá Khoang sẽ là một điểm du lịch hút khách của ĐB.

Quang cảnh hồ Pá Khoang

Qua hồ Pá Khoang đi thêm hơn 10 km là đến cách rừng Mường Phăng. Trước khi vào thăm Sở chỉ huy chiến dịch ĐBP bạn có thể ghé thăm những tượng đài được dựng lên bên dưới cánh rừng

Tượng đài "Đại tướng Võ Nguyên Giáp đọc thư Bác Hồ gửi bà con dân tộc Điện Biên"

Từ đường nhựa đi bộ hơn 1 km đường rừng là đến khu Sở chỉ huy chiến dịch. Bây giờ đường được bê tông hóa nên rất dễ đi lại. Đường khá dễ đi chứ không phải leo cao như tôi tưởng tượng. Lần lượt các làn trại (đã được dựng lại cho giống với nguyên gốc khi xưa) và các biển ghi danh các địa điểm lịch sử hiện ra trước khi đến được khu chính của sở chỉ huy. Có một con đường hầm 69m nối nơi làm việc của Tổng tư lệnh chiến dịch, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Thiếu tướng Hoàng Văn Thái, Tổng tham mưu trưởng chiến dịch, còn lại đều là những lán trại nằm trên mặt đất.

Lán làm việc của Đại Tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp

Những lán trại, hội trường của Sở chỉ huy được xây dựng đơn sơ hơn nhiều so với hầm boong-ke của phía Pháp. Dễ hiểu cuộc chiến tranh nhân dân của người VN có những lợi thế hơn hẳn so với kẻ đi xâm lược. Núi rừng, sông nước là lợi thế của quân ta. Có ở khu Mường Phăng tôi mới thấm thía hơn câu thơ của Tố Hữu khi viết về những cánh rừng Việt Bắc trong thời chiến tranh chống Pháp “Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù”.

Đường hầm 69m nối nơi làm việc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Thiếu tướng Hoàng Văn Thái, Tổng tham mưu trưởng chiến dịch

Trên đường quay về ĐBP chúng tôi còn được chiêm ngưỡng tượng đài kéo pháo của quân ta. Những khẩu pháo của QĐNDVN đã nổi tiếng với thay đổi cánh đánh dẫn tới “kéo pháo vào rồi lại kéo pháo ra”, đã nổi tiếng qua bài “Hò kéo pháo” của nhạc sỹ Hoàng Vân, đã nổi tiếng làm câm họng pháo binh Pháp, khiến quan năm Pháp Piroth, chỉ huy pháo binh tại ĐBP, đã phải tự tử sau trận hai bên đấu pháo vào ngày quân ta mở đầu chiến dịch Điện Biên, đánh chiếm cứ điểm Him Lam ngày 13/3/1954.

Tượng đài kéo pháo

Về ĐBP, chúng tôi thăm quan ngay hầm Đờ Cát, là Bộ chỉ huy của quân Pháp trong chiến dịch ĐBP. Khu hầm nằm ngay trung tâm thành phố, ngay sát các phố xá đông đúc, đã được che bằng một mái tôn nhựa lớn để tránh hư hỏng của mưa nắng. Các ụ cát đã được làm giả bằng bê tông. Vòm sắt cong nổi lên trên vẫn còn nguyên, cùng toàn bộ phận hầm được đào sâu và khá rộng nằm dưới đất. Đường hầm, phòng làm việc rộng hơn nhiều so với đường hầm và lán làm việc của Sở chỉ huy của quân ta. Tất cả toát lên một sự chắc chắn, bề thế, nhưng những thứ đó đã không giúp cho quân Pháp thua trận tại ĐBP. Nơi đây đã ghi nhận một trong những chiến công hiển hách nhất của VN trong các cuộc chiến tranh chống ngoại xâm, nơi quân ta đã bắt sống một tướng của một quân đội chính quy viễn chinh lớn bậc nhất thế giới khi đó.

Hầm ngầm của tướng Đờ Cát: to, rộng và kiên cố

Chúng tôi ghé thăm tiếp Nghĩa trang liệt sỹ Điện Biên, được xây ngay cạnh đồi Độc Lập khi xưa. Nơi đây chôn cất 2432 liệt sỹ đã ngã xuống tại chiến dịch ĐB. Chỉ có bốn ngôi mộ được chôn riêng và có tên đầy đủ, đó là các liệt sỹ anh hùng: Bế Văn Đàn, Phan Đình Giót, Tô Vĩnh Diện và Trần Can. Nghĩa trang được bài trí sạch sẽ, ngăn nắp, có nhiều cây cối bao quanh cùng cổng và đài nghĩa trang to lớn, uy nghiêm. Tôi thấy có rất nhiều vòng hoa viếng các liệt sỹ ĐB của nhiều tổ chức, cơ quan trong cả nước gửi đến. Có 2 bức tường đá dài, trên đó đã khắc tên những liệt sỹ Điện Biên.

Nghĩa trang liệt sỹ Điện Biên

Chúng tôi lên thăm và ngắm tượng đài ĐBP, bằng đồng, vốn được dựng 10 năm trước nhân dịp kỷ niệm 50 năm ngày chiến thắng ĐB. Tượng được bố trí ở đỉnh một ngọn đồi cao nhất thành phố và có một kích thước lớn đáng kể trong những tượng đài ở VN. Nhưng nói thật, nó không có vẻ đẹp tương xứng với quy mô của chiến thắng ĐB. Tôi đã được xem nhiều tượng đài chiến thắng trên thế giới nên lấy làm tiếc cho tượng đài này. Đúng ra nó cần được thiết kế đẹp hơn để xứng đáng với khối lượng lớn đồng được bỏ ra, xứng đáng với tượng đài của một chiến thắng “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.

Tượng đài Chiến sỹ Điện Biên

Cuối cùng chúng tôi lên thăm đồi A1, nơi đã diễn ra trận đánh ác liệt nhất của chiến dịch ĐBP. Đây là nơi án ngữ cuối cùng trong cụm các cứ điểm phía đông của trung tâm Mường Thanh. Với kiến trúc hầm ngầm kiên cố, quân Pháp đã kháng cự lại sức tiến công của QĐNDVN trong 39 ngày (từ 30/3/1954 đến sáng sớm 7/5/1954). Cứ điểm A1 chỉ bị hạ khi quân ta đã đào một đường hầm dưới hầm ngầm của quân Pháp và đặt khối thuốc nổ 960 kg, và cho nổ tung hầm ngầm này vào 20h ngày 6/5/1954. Tiếng nổ của khối bộc phá khổng lồ này cũng là hiệu lệnh tổng tiến công đợt 3 vào trung tâm Mường Thanh. 4h30 sáng 7/5, quân ta đã chiếm được hoàn toàn đồi A1, sau đó lần lượt hạ các điểm chốt khác, vượt qua cầu Mường Thanh và bắt sống tướng Đớ Cát vào lúc 17h30 chiều 7/5/1954. Chiến dịch ĐBP kết thúc thắng lợi.

Đồi A1 hôm nay

Chiến thắng ĐBP là một chiến thắng có tầm vóc thế giới, kết thúc cuộc chiến giữa một quân đội chính quy, dày dạn chinh chiến qua bao nhiêu thế kỷ, chinh phục biết bao nhiêu thuộc địa, và một bên là quân đội nhân dân non trẻ chưa đến 10 năm thành lập của một nước thuộc địa nghèo nàn và lạc hậu về kinh tế. Sau chiến thắng ĐB, có 22 nước thuộc địa đã vùng đứng lên đấu tranh dành độc lập từ tay các đế quốc, trong đó rất nhiều nước là thuộc địa của Pháp. Nơi đây là một tập đoàn cứ điểm mạnh và hiện đại của thế giới lúc đó, tập trung hơn 16200 (gồm 16 tiểu đoàn quân Pháp và nhiều đại đội khác), cùng biết bao xe tăng, đại bác và máy bay do Mỹ viện trợ. Nước Pháp là một trong 4 nước đồng minh chiến thắng phát xít Đức ở Đại chiến thế giới thứ 2 (1939-1945). Đến năm 1967, Pháp đã phải trao trả độc lập cho tất cả các thuộc địa của mình, chấm dứt hơn 400 năm chủ nghĩa đế quốc kiểu cũ.

Nên nhớ rằng trong chiến tranh chống Mỹ, chưa có một tiểu đoàn nào của quân Mỹ bị tiêu diệt. Quân đội ta chỉ tiêu diệt đến cấp đại đội quân Mỹ. Qua đó để thấy sự vĩ đại của chiến thắng ĐBP của QĐNDVN, chiến thắng “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” do lòng yêu nước, sự đoàn kết và trí thông minh của một dân tộc làm nên.

Hoàng hôn trên hồ Pá Khoang

Nhân dân trên đường vào thăm Hầm Đại tướng

Trước lán làm việc của Thiếu tướng Hoàng Văn Thái

Bếp Hoàng Cầm, nấu ăn nhưng không có khói để che mắt quân Pháp

Ao bộc phá trên đồi A1

Ngĩa trang liệt sỹ Điện Biên lúc nào cũng có hoa và hương

Phố đẹp nhất Điện Biên Phủ mang tên Đại tướng. Biển mới gắn buổi sáng, 2 hôm sau mới làm lễ gắn biển.

Cửa hàng bán đồ lưu niệm. Người ta nói dân Điện Biên chỉ biết 2 cái tên: Hồ Chí Minh và Võ Nguyên Giáp