Thay mặt các học trò của bà giáo Nina Mikhainovna Samux, tôi xin vô cùng thương tiếc báo tin Bà đã mất cuối năm 2014 tại Kishinhov, hưởng thọ 87 tuổi.

Tin này mới được Thanh Huyền thông báo sau chuyến trở về Kishinhov trong vòng một tuần lễ vừa qua. Khi ở Moldova, Thanh Huyền thường xuyên thay mặt mọi người thăm Bà. Khi không ở Moldova, Huyền thường nhờ lái xe đến thăm giùm. Đầu năm 2015, chú Lái xe đến chúc tết Bà thì biết tin Bà đã mất rồi, nhưng không muốn báo cho Huyền khi Huyền đang ở xa. Do đó bây giờ chúng ta mới biết tin buồn vậy.

Bà Samux mất đi là tổn thất lớn lao đối với ngành Hóa học nói chung và đối với Moldova nói riêng, đặc biệt là Hội KGU lại mất đi một người Thầy, người Mẹ đã hơn nửa thế kỷ gắn bó với mình. Các học trò của bà mất đi một người Thầy uyên bác, hết lòng vì học trò, giàu lòng nhân ái, chứa chan tình cảm thương yêu.  

Hầu như tất cả các anh chị em Khoa Hóa đều đã từng được Bà Samux dạy nhiều môn cơ bản như: Hóa đại cương, Hóa phức chất, Cao phân tử vô cơ.

Học trò Việt Nam của bà có từ Khóa một đến khóa cuối cùng của khoa hóa như chị Tâm Đan, anh Thanh Hồng (hiện ở Viện Khoa học Việt Nam, TP. Hồ Chí Minh), Doãn Anh Tú (khóa cuối-tốt nghiệp năm 1981), tôi là khóa áp chót. Những bài giảng và phong cách giảng dạy của bà đã làm nền tảng đầu tiên hết sức vững chắc cho chúng tôi trong sự nghiệp nghiên cứu khoa học cho đến bây giờ.

Biết là sinh tử vô thường nhưng khi được tin Bà Samux ra đi chúng ta đều bàng hoàng thương tiếc. Chúng con xin cúi đầu cầu nguyện cho Linh Hồn Bà siêu thoát về cõi Vĩnh hằng cùng với người chồng vô cùng tin cậy và yêu thương của Bà.

Trân trọng,

Trần Minh Nguyệt, Hóa 1980

Một vài ký ức về Bà Samux

Thăm bà giáo Samux (Trong chuyến đi TRỞ VỀ Moldova tháng 6/2010)

Sau khi về khách sạn nghỉ ngơi ít phút, xe của công ty du lịch đưa chúng tôi đến nhà bà giáo Samux, người hướng dẫn Nguyệt làm luận văn tốt nghiệp. Đây là chương trình đầu tiên của chúng tôi tại Kishinhôp.

Xe đi dọc theo đại lộ Lênin (tên hồi trước, bây giờ là đại lộ Stephane, tên một vị tướng đã có công đánh đuổi quân Thổ khỏi đất Mônđavi), qua trung tâm Quảng trường thành phố với tòa nhà Chính phủ khá to. Tôi và Nguyệt bồi hồi ngắm nhìn Bách hóa Detski mir khi xưa (tôi đã mua quần áo rét đầu tiên ở cửa hàng này), ngắm nhà hát và khu vườn mang tên Puskin. Chẳng có gì đổi thay ở khu trung tâm này cả, có chăng là các biển hiệu màu mè hơn, mang hơi hướng của kinh tế thị trường. Xe rẽ vào một khu tập thể cách trung tâm thành phố chừng 1,5 km.

Theo địa chỉ chúng tôi gõ cửa căn hộ bà giáo ở. Người mở cửa là ông chồng, còn bà giáo đứng đằng sau. Nguyệt bước vào trước và ôm hôn bà giáo, bà Samux. Bà vừa ôm hôn Nguyệt, vừa nói “Ты моя дочка, умница”. Hai cô trò ôm hôn nhau rất lâu. Nguyệt giới thiệu tôi và các con. Bà giáo nhìn tôi rồi hỏi Nguyệt “Nó có phải cái thằng matematik không?”. Chả là hồi còn là sinh viên, chúng tôi đã đến nhà bà chơi, và bà vẫn nhớ tôi ở khoa Toán.

Chúng tôi được mời vào phòng khách. Tôi ngắm kỹ bà Samux. Ở tuổi 83 bà vẫn còn nhanh nhẹn và minh mẫn. Bà vẫn đọc bài giảng và hướng dẫn sinh viên tốt nghiệp. Ông chồng cũng vậy, vẫn đến làm việc ở trường bách khoa, nơi ông từng làm hiệu phó. Chỉ còn biết thốt lên một lời khâm phục, một sự tôn kính với những người yêu lao động đến như thế. Có lẽ họ sẽ không sống được khi không làm việc.

Trên bàn đã bày sẵn một ít thức ăn. Nguyệt và bà giáo vào bếp chuẩn bị thêm ít đồ, còn tôi tiếp chuyện ông chồng. Cậu con rể thì làm đúng nghề của mình là quay video. Cháu quay cả cảnh hai cô trò trong bếp, vừa nói chuyện vừa chuẩn bị đồ ăn. Ông chồng thì chuẩn bị rượu. Mọi việc đã xong cho bữa tiệc thân mật. Chúng tôi cùng vợ chồng bà giáo nâng cốc vì cuộc gặp mặt, vì sức khỏe của tất cả.

Bà Samux có hai con gái. Con đầu là TSKH đang làm việc trên Matxcơva, trường MGU và đã là bà ngoại. Con gái thứ hai thì ở ngay Kishinhôp, cách chừng một cây số, hôm nay là ngày làm việc nên không đến thăm mẹ được. Bà Samux khen cậu con rể rất đảm đang, luôn đi chợ cho bố mẹ vợ.

Sau bữa tiệc chúng tôi chuyển quà cho bà giáo, không chỉ quà của chúng tôi mà còn của Tú, Hóa 1981, cũng học trò bà Samux. Bà ngắm ảnh Tú trong bộ quân phục mà khen rối rít và nói “Nó là học trò cuối cùng, làm việc rất có kết quả”. Tú tặng một đĩa đồng có các địa điểm quan trọng nhất của Hà Nội, bà giáo nói tôi sẽ treo nó ở bộ môn. Tú còn biếu cafe Việt Nam và cả cái phin, chúng tôi đã pha thử cho ông bà xem để biết cách pha phin. Hai ông bà đều khen café Việt Nam thơm.

Rồi bà Samux lôi cả đống huân chương huy chương mà bà được nhận để khoe với chúng tôi. Có cả danh hiệu “Phụ nữ Mônđavi tiêu biểu”, “Giải thưởng phụ nữ châu Âu hạng nhất”. Một điều dễ hiểu là với sự đam mê công việc khoa học như bà, các giải thưởng đến là đương nhiên. Bà là giảng viên bộ môn Hóa vô cơ, dạy rất hay, đã dạy nhiều khóa sinh viên Việt Nam và trực tiếp hướng dẫn chừng 10 học sinh Việt Nam. Năm học 2009-2010 này, bà còn hướng dẫn 03 sinh viên.

Trò chuyện hồi lâu, hai Minh nhà tôi đã đánh đàn trên chiêc piano cũ mà dây đàn quá sai âm thanh. Hai con gái của bà giáo hay chơi trên chiếc đàn này khi còn ở chung với bố mẹ, tức là lâu rồi. Tôi đã động viên các cháu cố chơi, để bà giáo nhớ lại những ngày tháng sống cùng các cô con gái, chứ tôi biết chúng sẽ khó chịu khi mà âm thanh đánh lên đầy méo mó.

Cuộc gặt mặt đã kéo dài hơn bốn tiếng đồng hồ, và rồi cũng đến lúc phải chia tay. Chúng tôi cùng vợ chồng bà Samux chụp ảnh lưu niệm trong phòng làm việc. Nguyệt và bà giáo hôn nhau ba lần rồi mới chia tay được. Bà giáo đã khóc và nói “Tôi coi em như con gái, coi hai cháu Minh như cháu ruột. Tôi còn nhớ đến em chừng nào mắt còn chưa nhắm”. Lòng tôi nao nao khi nghe những lời đầy tình cảm này. Trước khi chia tay, chúng tôi có mời vợ chồng bà Samux sang Việt Nam chơi, nhưng bà chưa trả lời gì cụ thể. Tôi nghĩ có Huyền ở đây, việc đó có thể đề cập kỹ hơn sau này.

Ngày cuối cùng (VỀ NGUỒN 10/2011)

Lịch của đoàn ngày cuối cùng 3/10/2011 là đi thăm hầm rượu Cricova và một làng nông thôn điển hình của Moldova. Năm ngoái tôi và Nguyệt cùng các con chúng tôi đã đi tour này rồi nên năm nay chúng tôi không tham gia nữa. Và chúng tôi có một ngày cuối cùng tự do theo kế hoạch riêng.

Buổi sáng chúng tôi đến nhà bà giáo Samux. Trước đó lái xe của Huyền đã đưa chúng tôi tạt vào một cửa hàng trong chuỗi Orient (nghe lái xe nói đã hơn 50 cửa hàng như vậy ở Kisinhôp) để Nguyệt mua ít thuốc tặng bà giáo. Khi đưa chúng tôi đến căn hộ của bà Samux, cậu lái xe đã đi theo chúng tôi đến tận căn hộ, thấy bà giáo mở cửa rồi mới quay ra xe, rất chuyên nghiệp, dù trước đó chúng tôi nói cậu ấy cứ về đi. Tôi chỉ mong các lái xe VN cũng chuyên nghiệp như cậu ấy.

Bà Samux rất mừng khi chúng tôi đến thăm. Bà nói hôm qua tao chờ chúng mày cả ngày, đến rác cũng không dám đi đổ. Và để chứng minh cho lời nói của mình bà chỉ vào cái thùng rác chứa khá nhiều thứ. Chúng tôi đã có lỗi không nói rõ với bà là hôm qua chúng tôi không đến thăm bà.

Bà khoe rất nhiều thứ chuẩn bị cho bữa ăn (lại ăn). Nguyệt chuyển cho bà những hộp thuốc mới mua, và nói là mua ở cửa hàng của Huyền. Bà có vẻ rất tin tưởng những thuốc mà cửa hàng nhà Huyền cung cấp. Bà lại hỏi thăm về 2 cháu Minh của chúng tôi, và luôn nói chúng là cháu của bà. Trong câu chuyện bà luôn nhắc tới người chồng quá cố, luôn ca ngợi những đức tính tốt đẹp của ông. Lần nào gặp bà cũng vậy. Năm ngoái khi thăm Kisinhôp, bà Samux và thầy Pusnhiak còn đủ đôi. Năm nay người kia đã ra đi, khiến chúng tôi cứ buồn mãi. Và gần như chúng tôi không thể mời được bà sang thăm VN. Sức khỏe của bà bây giờ rất khó có thể đi xa đến nơi như VN.

Chúng tôi cùng bà Samux chuẩn bị bữa trưa. Khi ăn bà luôn nói không ăn ngọt nhiều, tránh cả nho, nhưng lại ăn khá nhiều gatô. Bà luôn nhắc tôi phải ăn nhiều. bà luôn gọi tên của tôi theo kiểu của bà, cái âm vốn không có trong tiếng Nga.

Bà chuẩn bị cho chúng tôi một thùng nho và táo, kèm theo cả mấy quả ớt (loại to không cay ăn như rau). Chúng tôi đành nhận tất nhưng cũng chưa rõ sẽ mang về VN thế nào.

Đến lúc chúng tôi xin phép ra về. Bà lại rơi nước mắt ôm hôn chúng tôi. Không biết lần tới thăm Kisinhôp là khi nào.