Rượu Tây Rượu Ta

Đặng Thanh Lương

Cơn mưa chiều đã làm cho bầu không khí của Hà Nội dịu hẳn đi so với mấy ngày trước. Hà Nội như một chảo lửa. Vào những ngày đó, ngoài trời, nhiệt độ có lúc lên tới 45o-46o, mặt đường nắng trắng xoá, hơi nóng phả vào người như đứng trước một lò than, không khí đặc quánh khó thở, mồ hôi vã ra như tắm. Sau cơn mưa, Hà Nội trở nên mát dịu lạ thường, những làn gió thổi qua ban công đem đến cho căn phòng những mùi thơm quyến rũ của hoa và lá, không khí trong lành. Đôi khi  có những đợt gió mạnh làm cho ta có cảm giác se se lạnh. Đang ngồi đọc bỗng nhìn thấy bình rượu và tôi muốn nhâm nhi một ly.

Tuy không phải là chuyên gia về rượu, nhưng tôi tin rằng những câu chuyện về rượu không ở đâu phong phú như ở xứ mình. Chỉ cần nhắc đến tên gọi các loại rượu là đủ thấy cái sự đa dạng của nó. Ví như Rượu “Quốc doanh” và rượu “Cuốc lủi’ [1]là những cái tên phản ánh cả một thời bao cấp khó khăn, thiếu thốn; Rượu làng Vân (xứ Bắc Hà), Rượu nếp cái hoa vàng (Thái Bình, Hải phòng, Bắc Giang), Rượu Bầu đá (Bình định), Rượu Kim Sơn (Ninh Bình), Rượu Phú Lễ (Bến Tre), Rượu Đế Gò Đen (Long An)… là những đặc sản mà tên tuổi của chúng đã gắn liền với miền quê nơi sinh ra chúng. Có những cái tên chỉ cần nhắc đến là biết ngay người uống muốn gì như Rượu Minh Mạng, Rượu Ba kích, Rượu Amakong… với những loại rượu này dân dã thường cho nó một cái tên rất đáng yêu đó là Rượu “ông uống bà khen hay” hoặc  Rượu “ông uống bà sướng” hoặc Rượu “một người uống hai người vui”. 

Có lẽ người Việt rất tinh tế trong chế tác và hưởng thụ loại nước uống đặc biệt này. Họ có sự cảm thụ về rượu rất độc đáo. Người Việt đã khéo tận dụng tất cả các giác quan để thưởng thức món đồ uống của trời đất này: bằng vị giác ta nếm được cái vị cay cay nồng nồng của rượu; bằng khứu giác ta ngửi được cái mùi thơm hương đồng gió nội của rượu; bằng thị giác ta có thể ngắm được cái sắc mầu thiên nhiên trong rượu; bằng thính giác ta có thể nghe và cảm được tiếng rượu gieo vào lòng bát[2], cũng như những vần thơ, những câu chuyện phiếm vô tận về rượu và cuối cùng là cảm nhận toàn thân về rượu khi loại nước ma mị này lan toả và tan biến trong ta. Có lần chúng tôi tiếp đoàn khách nước ngoài khi mời họ dùng rượu Ba kích với hương vị của thảo dược, với mầu tím ánh lên từ ly rượu và khi được giải thích về tác dụng của loại rượu nổi tiếng này của tỉnh Quảng Ninh, rồi nhất là khi họ biết được ý nghĩa về cái tên dân dã “một người uống hai người vui” là cả bọn đều sung sướng lăn ra cười như nắc nẻ. Rượu giúp ta quên đi ranh giới, rượu giúp ta xích lại gần nhau hơn. Một minh chứng lịch sử cho sự kiện này là câu truyện về  Chai rượu “Cuốc lủi nút lá chuối”. Nó đã giúp cho cuộc gặp mặt giữa hai nhà lãnh đạo của hai bên chiến tuyến gặp nhau thân thiện hơn và để rồi họ cùng nhau chia đôi giải thưởng Nobel vì hoà bình. Rượu “Cuốc lủi nút lá chuối” trong bữa tiệc hôm đó là một đặc sản thuần Việt, được nấu ra từ loại nếp cái hoa vàng trồng trên quê hương Thái Bình và được người dân hạ thổ để hấp thu toàn bộ cái tinh tuý của đất trời. Rượu nếp cái hoa vàng toả ra hương thơm từ những cánh đồng lúa mới chín vàng được tích tụ từ ngàn đời; có cái vị ngọt êm được lấy từ lòng đất mẹ và có độ tinh khiết của nguồn nước cha ông. Đặc biệt hơn là có mùi thơm của lá chuối khô được toả ra từ cái nút chai bình dị. Không cầu kỳ, không bóng bảy như những cái nút chai công nghiệp, nút lá chuối khô đã làm nên sự khác biệt giữa chai rượu ta và chai rượu tây. Ngài Cố vấn Hen-ri Kít-xinh-giơ trong bữa tiệc tại Hà Nội năm 1973 đã khen hết lời về rượu nếp cái hoa vàng nút lá chuối khô mà ông Lê Đức Thọ đã mời ngài cố vấn hôm đó. Ông ta nói đã thưởng thức rất nhiều loại rượu quý của các nước Tây, Tầu. Nhưng chưa thứ rượu nào lại ngọt êm và thơm như "quốc lủi" Việt Nam. Năm 2015 tôi có dịp làm việc với đoàn chuyên gia về an ninh hạt nhân của Hoa Kỳ. Trong bữa tiệc, sau khi uống vài tuần bia và rượu vang Pháp, cảm thấy bầu không khí vẫn hơi chìm lắng, tôi nói với Thiếu tướng chủ bữa tiệc hôm đó “giá có chút rượu Việt thì hay biết mấy”. Thế là Thiếu tướng sai cần vụ đi mua rượu. Sau khoảng 15 phút một kiện rượu nếp cái hoa vàng được mang tới. Tôi đã từng được uống nhiều loại rượu nếp cái hoa vàng nhưng có lẽ chưa bao giờ thấy ngon như lần đó. Chỉ tiếc là để an toàn vận chuyển nên hôm đó các bạn Mỹ không được thưởng thức cái mùi quê Việt toả ra từ cái nút lá chuối khô. Cũng từ khi có rượu “lủi” mà bàn tiệc trở nên sôi động hơn, thân thiện và cởi mở hơn.

Có rượu vui thì cũng có rượu buồn. Trong hồi ký của một nhà văn, ông tâm sự: một trong những điều đáng sợ là phải đón bố đẻ, bố vợ hoặc các bạn văn vào ngày cuối tháng. Gặp những người này tất nhiên không thể thiếu rượu. Cuối tháng không đủ tiền ăn thì còn lấy đâu ra tiền mua rượu. Hồi đó ngoài chút lương viên chức và thỉnh thoảng có thêm ít tiền nhận bút [3] thì mọi người chẳng còn biết làm gì, cũng chẳng có gì để bán ngoài trừ máu mình. Mà bán có được tự do đâu. Ai muốn bán loại hàng hoá đặc biệt này phải đăng ký và được cấp một cuốn sổ để ghi lịch bán. Nhiều nhà văn hồi đó cũng làm sổ bán máu để đề phòng lúc gặp khó khăn. Mà không hiểu sao khó khăn lại đến liên tục đến như vậy? nên cuốn sổ đó cũng được sử dụng hết công suất. Một lần do vợ ốm đột suất nên Nhà văn đã phải dùng sổ ngay từ đầu tháng. Rồi một ngày đẹp trời cuối tháng, ông bố vợ từ quê lên chơi. Nhà văn quýnh hết cả lên không biết lấy đâu ra tiền để mua rượu thết bố. Bỗng nhớ đến “tấm bùa hộ mệnh” Nhà văn lao vào mở tủ, lấy cuốn sổ rồi nhảy lên xe, đạp thẳng đến bệnh viện. Giữa đường, sực nhớ ra mình vừa bán đầu tháng, Nhà văn quay xe, đạp đến nhà một bạn văn khác mượn cuốn sổ. Lần đó, may mà ông bạn chưa dùng đến nên Nhà văn có dịp bán máu phá rào trong tháng để mua rượu. Nghe câu chuyện này mà thấy sót xa cho một thời.

    Rượu uống cũng có nhiều cách. Người Tây thì chú trọng tới hình thức. Những chiếc ly uống rượu luôn được chuẩn bị một cách kỹ càng, sạch bóng không một vết nhơ. Rượu mạnh của Tây phần lớn là mầu trắng và màu cánh gián, còn rượu mầu phần lớn là rượu mùi để pha cốctay. Sự cầu kỳ và đa đạng trong cách pha chế cốctay cũng làm nên những thương hiệu riêng của từng nhà hàng. Rượu tây mang về Việt Nam mà uống với thịt chó hoặc lòng lợn tiết canh thì phí rượu. Hình như người Việt mình dùng rượu tây chưa đúng cách?