Việt Nam có Bộ Giáo dục và Đào tạo. Theo tên gọi thì sự nghiệp Giáo dục và sự nghiệp Đào tạo phải quan trọng như nhau. Nhưng thực tế thì có tới 90% nguồn lực xã hội phục vụ giáo dục, còn nguồn lực dành cho đào tạo hầu như không đáng kể. Vì thế mới dẫn đến tình trạng thừa thầy thiếu thợ. So với các nước trong khu vực, tỷ lệ biết chữ của Việt Nam là rất cao, nhưng tỷ lệ lao động có tay nghề thì lại rất thấp.

Giáo dục (Education) và Đào tạo (Training) có chức năng rất khác nhau.

Giáo dục chỉ có chức năng giúp người học mở mang kiến thức, còn sử dụng kiến thức như thế nào thì nó không quan tâm. Ví dụ, bạn học về sông Amazon trong chương trình địa lý thế giới. Thầy giáo giúp bạn mở mang những kiến thức địa lý này mà không cần biết trong tương lai có khi nào bạn đến Nam Mỹ hay không.

Đào tạo lại có chức năng khác. Mục tiêu của đào tạo là giúp bạn biết làm một công việc nào đó. Ví dụ, người được đào tạo có thể làm việc trong một dây chuyền sản xuất máy bay mà không cần có kiến thức gì về khí động học.

Chúng ta rất chú trọng công tác giáo dục. 12 năm phổ thông là 12 năm mở mang kiến thức. Rồi 5 năm tiếp theo ở bậc đại học thì kiến thức lại được mở mang. Kỹ sư ra trường kiến thức gì cũng biết, chỉ có điều không biết làm một việc gì cụ thể. Một thầy giáo ở trường Bách khoa Tp.HCM nói với tôi, sinh viên khoa chế tạo máy được học căn bản từ “động cơ đốt trong” trở đi, nhưng về nhà có cái quạt điện bị hỏng cũng không biết sửa.

Số lượng các trường dạy nghề ở Việt Nam ít và không được đầu tư đúng mức. Tâm lý của xã hội cũng có vấn đề - quá đề cao việc học đại học, dẫn đến mọi nhà đều cố cho con em vào đại học. Thi trượt thì thi lại. Chỉ có những em không thể đỗ đại học mới buộc phải vào các trường dạy nghề. Không có tình yêu và niềm tự hào, các em cũng chẳng thể trở thành những người thợ có tay nghề cao!

Rõ ràng sự mất cân đối giữa giáo dục và đào tạo ở Việt Nam là rất rõ ràng. Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam là một nước đang phát triển, tri thức đang trong quá trình tích lũy và động lực chính cho nền kinh tế trong giai đoạn này phải là những người thợ có tay nghề cao, thì sự mất cân đối này đã giảm đi rất nhiều cơ hội của Việt Nam tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Nếu có quyền, tôi sẽ đưa ra mô hình giáo dục và đào tạo của Việt Nam như sau:

1. Phổ cập giáo dục toàn dân hết cấp II.

2. Sau cấp II, 40% chuyển sang học nghề phổ thông, 60% tiếp tục học cấp III.

3. Sau cấp III, 60% chuyển sang học nghề cao, 40% tiếp tục học đại học.

Với mô hình này, chúng ta sẽ có cấu trúc lao động hợp lý: 40% lao động phổ thông, 36% lao động có tay nghề và 24% có trình độ đại học và trên đại học.

Rất tiếc là chẳng ai cho tôi cái quyền này.