Sau khi làm lễ ở nghĩa trang và từ đường phái tộc, thắp nén hương báo cáo với thầy bu về công việc trong năm của gia đình, tôi đi quanh xóm thăm anh em bà con và bạn bè.
Tôi đến thăm các vị cao niên trong tộc họ, đến viếng bà Tãnh và bà Cấp mới đi về cõi vĩnh hằng cách đây hai tuần.
Bà Tãnh là xã viên hợp tác xã cùng với tôi vào những năm 60 của thế kỷ trước. Năm nay bà thọ 96 tuổi. Tôi đã được cùng bà đi bỏ phân, làm cỏ, gặt lúa, trục lúa, trồng khoai. Bà là người rất vui tính, kể chuyện tiếu lâm rất hay. Bà hay nói tục nhưng cứ chống chế:- Tao nói ngọng chữ “l”, chúng mày bảo tao nói tục là oan cho tao lắm. Bà hò cũng tuyệt.
Mấy đứa con chọn tấm ảnh bà đang nheo mắt cười làm ảnh thờ, trông rất ngộ. Bà có đứa con gái đầu lòng tên là Sơ cùng tuổi với tôi. Năm lên 9 tuổi nó bị chó dại cắn, sốt li bì trên chục ngày rồi ra đi. Hôm nay lúc thắp hương cho bà Tãnh tôi thầm nói chuyện với cái Sơ như cái thuở hai đứa cùng đi chăn trâu, cắt cỏ ven núi Nương Sơn.
Bà Cấp- chị dâu của tôi năm nay đã 85 tuổi. Khi nào tôi về quê bà chị cũng chạy sang:- Chú N đã về đấy à! Có hay lên Sơn Tây thăm bà Hành không? Về được lâu không? Chị tôi rất vui chuyện. Chị kể mọi chuyện, trên trời dưới bể. Chuyện xưa chuyện nay, không dứt ra được.
Chị kể chuyện hồi bọn Pháp bắn moóc chê xuống chân núi Mỏm Nàng. Chuyện tầu bay Mỹ ném bom khu Động Thiên Tôn. Trung đội dân quân xã tôi bắn rơi một tầu bay Mỹ được thưởng một con bò. Rồi chuyện hợp tác xã tổ chức tiễn mấy đứa em của chị, trong đó có tôi đi bộ đội. Chị chúc chúng tôi thắng trận trở về. - Chị Cấp ơi! Em N lại về tiếp chuyện chị đây. Chị em mình kể chuyện nuôi bèo hoa dâu, đi làm cỏ sục bùn bằng cái cào cỏ cải tiến nặng chình chịch năm xưa nhé!
Cuối buổi chiều tôi đi thăm Đặng Ngọc Phấn- thằng bạn cùng nhập ngũ năm 1971. Phấn và tôi nhập ngũ một ngày, cùng nhau luyện rèn ở đồi Đô, Lạc Thủy, Hòa Bình. Chúng tôi cùng sang Lào, tham gia chiến đấu ở cánh đồng Chum, Sảm Thông. Rồi cùng vào Quảng Trị.
Phấn là một chàng trai to khỏe. Hồi còn đi chăn trâu trong các cuộc thi vật nhau, hắn luôn giành phần thắng. Cả nhóm có 9 đứa thì 8 đứa nuôi trâu, chỉ riêng Phấn có một chú bò. Khi thi phi trâu bò bao giờ Phấn cũng về nhất vì con bò của hắn phi rất nhanh. Chúng tôi coi con bò của Phấn như chú "ngựa chiến". Cả Phấn và chú "ngựa chiến" này đều có dáng rất đẹp.
Trong thời gian ở chiến trường do có sức khỏe tốt, Phấn thường được đơn vị giao súng ĐKZ hoặc súng trung liên. Khi xung trận hắn có dáng rất kiêu hùng. Phanh áo ngực, hét vang trời, xả đạn vào đối phương. Phấn đã hai lần được thưởng Huân chương chiến công.
Khi tôi đến, Phấn đang ngồi trên xe đẩy. Cơ thể bạn tôi đang teo dần. Đôi chân to lớn, rắn chắc khi xưa nay teo tóp, khòng kheo. Các cơ trên đôi tay của bạn cũng đang dần dần biết mất… Tôi ôm lấy bạn:- Phấn ơi! Le Te về thăm Phấn đây!- Le Te hả? Vợ con mày có về không? Trông mày có vẻ béo ra đấy!
Chúng tôi ngồi ôn lại cái thời trẻ con đi học trường làng, đi chăn trâu, bắt cua, đánh dậm, đánh trận giả ở quê, đánh trận thật ở Lào, ở Quảng Trị. Giọng Phấn vẫn sang sảng. Vậy mà bạn không thể đi lại trên đôi chân của mình được nữa.- Phấn ơi! N đi đây! N để lại cho Phấn ít tiền mua thuốc men chữa bệnh. - Cám ơn N. Lần sau N về không biết có còn gặp được Phấn nữa không.- Sao lại không gặp được Phấn nữa. Bom đạn mù trời có “tiu” được ông bạn của tôi đâu!
...
Quê tôi cũng như nhiều vùng quê khác cứ như một công trình xây dựng khổng lồ. Đất đá đổ đầy hai bên đường. Quốc lộ ở giữa thành sông, thành ao trông rất nhếch nhác. Những bờ xôi ruộng mật đang bị những khu đô thị mới, khu công nghiệp xóa sổ. Mặt đất bị cào xới khắp nơi. Các trái núi bị gặm nhấm nham nhở… Không biết đến bao giờ quá trình tấn công vũ bão vào thiên nhiên mới dừng lại. Chúng ta đang đi về đâu?
