HỒN CỦA CÂY
                         

                                          Trích trong THẤY PHẬT của Gs. Cao Huy Thuần


Trong sân trường trung học Jena, tên một thành phố nhỏ ba ngàn dân nằm trong vùng Louisiana ở miền Nam nước Mỹ, sừng sững một cây cổ thụ oai nghiêm,tỏa bóng mát cho học sinh hàng ngày đến đó ăn trưa. Nhưng đó là học sinh da trắng, bóng mát của cây dành cho da trắng từ xưa đến giờ như một tập tục bất di bất dịch của miền Nam trắng đen phân biệt. Tựu trường 2006, một học sinh da đen cắc cớ đặt câu hỏi: "Chúng tôi có thể ngồi dưới bóng cây được chăng?". Vài chú da đen mon men đến ngồi với bóng mát.
    Ngày hôm sau, ba dây thòng lọng đu đưa trên cành, hai dây màu đen quấn quanh một dây màu vàng, màu của trường học. Thòng lọng là hình ảnh rùng rợn của trừng phạt, của tắm máu, của khủng bố Ku Klux Klan, mà dân da đen là nạn nhân trong lịch sử. Ai treo? Ba học sinh da trắng. Các bà mẹ da đen hoảng hốt. Có bà không dám cho con đến trường. Học sinh xôn xao. Ban giám hiệu họp, lấy quyết định: phạt ba chú da trắng ba ngày không được đến trường.Hình phạt quá nhẹ,một nhúm nhỏ học sinh da đen biểu tình dưới cây. Trong nhúm đó, có sáu vô địch thể thao của trường mà xuất sắc nhất là Mychal Bell, mười sáu tuổi, siêu sao của đội bóng, đối tượng mà nhiều trường đại học đang nhắm.Cảnh sát tức tốc can thiệp, tuần tiễu trong trường, báo địa phương tố cáo cha mẹ da đen xúi con làm loạn, biến một chuyện đùa không đâu thành tranh chấp chủng tộc vô căn cứ.
   Ngòi lửa lịm dần, tưởng tắt hẳn, bỗng nổ tung ba tháng sau, nhân một vụ cháy trường. Trường cháy, mười bốn lớp bị thiêu rụi, thành phố náo lên, cảnh sát báo động,ẩu đả xảy ra trong trường, ngoài phố, học sinh da đen bị da trắng gây hấn, hai bên chửi bới, đánh nhau,một chú da trắng ra xe rút súng hăm dọa, một chú da đen tước súng, móc thêm một quả đấm thôi sơn vào mặt, khiến xe cứu thương phải hú còi chở chú kia đi. Nhưng trả chú về lại thành phố sau ba giờ thuốc thang để tái nhập giang hồ. Sáu chú da đen biểu tình dười cây,nay bị bắt về bót,đuổi ra khỏi trường, tống vào nhà giam,lủng lẳng trên cổ cái tội "mưu sát", láng cháng trăm năm tù ở.
   Tòa xử ngày đầu vào tháng 6-2007. Mychal Bell đầu đảng da đen ra tòa trước hết với một đoàn bồi thẩm toàn trắng, thẩm phán trắng, 17 nhân chứng trắng tinh, chỉ luật sư là đen, nhưng là luật sư được chỉ định, ù ù cạc cạc, hồ sơ hết bác,nói năng biện hộ chẳng ra hồn,cái cây trong sân cũng chẳng biết. Tòa xử biến cố vừa xảy ra, đâu có xử chuyện xa xôi kia,mắc mớ gì trở lại với cây cho bóng, cành treo lủng lẳng ba dây thòng lọng? Huống hồ, công tố viên đã tỏ ý khoan hồng, không quy tội "mưu sát" nữa, chỉ kết tội "đả thương trầm trọng" và "âm mưu" thôi, 100 năm sụt xuống còn 22 năm tù, đâu có mọt gông!
   Phiên tòa sẽ kéo dài trong ba tháng. Mà tháng sáu là tháng mùa hè. Mùa hè ở miền Nam nước Mỹ nóng bức, có gì thích hơn là ngồi ghế xích đu, hưởng chút hơi mát buổi chiều trước hiên nhà? 85% dân số ở Jena là da trắng, trật tự lại đã vãn hồi, chuyện ẩu đả là chuyện hàng ngày, mấy thằng da đen đánh người thì phải đi tù thôi, đâu có vấn đề đen trắng ở Jena! Ông thị trưởng, ông sếp cảnh sát, bộ máy hành chánh, giới thượng lưu, giới trung lưu, hầu hết dân da trắng lim dim với buổi chiều nồng, ly rượu đá trong tay, nghe gió thổi hơi nóng trong cây lá. Mychal Bell và đồng bọn, sáu đứa nằm trong ngục tạm giam, cũng nghe hơi nóng uể oải của mùa hè thổi vào vụ án, hứa hẹn một phiên tòa xử như bao nhiêu phiên tòa đã xử nơi miền Nam trắng đen kỳ thị này.
   Nhưng chuyện lạ đã xảy ra!
   Chuyện lạ xảy ra giữa thành phố Jena hầu hết trắng!
Ngày 29-6-2007, sau khi tòa họp phiên đầu,vẫn chỉ có ngần ấy người trương biểu ngữ trước tòa thôi: các bà mẹ và bạn của các bà mẹ có con bị bắt. Dần dà, các hội đoàn bảo vệ công lý, bảo vệ công dân,bảo vệ quyền bình đẳng chủng tộc, luật gia, mạng lưới Internet, mục sư, bao nhiêu tổ chức khác tham gia phản đối. 200.000 người ký tên kêu gọi thống đốc Louisiana can thiệp. Thành phố Jena bỗng chốc trở thành thời sự nóng.
Giữa tháng tám, tờ Newsweek viết một bài dài lên án chủ nghĩa ký thị chủng tộc; các tên tuổi lớn trong giới da đen đổ xô về Jena. Vang dội khắp nước khẩu hiệu: "Tất cả hãy lấy xe buýt về Jena ngày 20-9!". 20-9 là ngày tòa sẽ tuyên án Mychal Bell.
Một tuần trước đó,ngày 13, ứng cử viên tổng thống Barack Obama lên tiếng, tố cáo ba cái dây thòng lọng treo trên cành:"Đây không phải là chuyện của Jena, đây là chuyện của chính nước Mỹ". Hillary Clinton đâu để yên, tuyên bố:" Không thể tha thứ được cách tòa án đã đối xử với giới trẻ như vậy".
    Ngày 20-9-2007, một biển người tràn ngập Jena; thành phố bé con ấy không chứa nổi 30.000 người đổ về từ rất xa,từ miền Bắc, miền Đông, miền Tây.Trong một ngày, Jena là trái tim của nước Mỹ. Đến nỗi tổng thống Bush cũng đã phải lên đài loan báo chỉ thị cho Bộ Tư pháp theo dõi sự việc. Và sự việc kết thúc như một chuyện đời xưa: ngày 27 Mychal Bell ra tù.
   Cũng như trong thành phố, trật tự đã vãn hồi đâu vào đấy trong trường Jena từ trước mùa hè.
Chỉ khác một điều: cây cổ thụ biến mất! Lợi dụng trường đóng cửa nghỉ hè, ban giám hiệu đã lén đốn cây, thủ tiêu nhân chứng của ba dây thòng lọng, thủ tiêu tang chứng, thủ tiêu vết tích của ký thị, xóa đi mất cái bóng mát không được quyền ôm ấp mọi làn da. Thêm một chứng nhân mất con mắt. Nhưng đâu có phải mất con mắt thì Tự Do không biết khóc? Không biết nhìn?